Episoder
-
“Het doet ertoe welke gedachten gedachten denken”
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Donna Haraway uit dat we, ook in wetenschap, geen neutrale positie kunnen innemen.
Waarom zijn de grenzen waarmee we het individu afbakenen, zowel biologisch als op betekenisniveau kunstmatig?
Waarom moeten we af van de uitzonderingspositie van de mens en response-able – antwoordelijk – de wereld tegemoet treden?
Wat kunnen we leren van het Cyborg Manifest om op een speelse manier onze identiteit vorm te geven?
Te gast is Lydia Baan Hofman
De denker die centraal staat: Haraway
-
“De mens is werkelijk een verbazend ongrijpbaar, gevarieerd, en onbestendig wezen. Het is moeilijk zich een vast en onveranderlijk oordeel over hem te vormen.”
Op deze manier drukte de Franse filosoof en essayist Michel de Montaigne de complexiteit van de mensheid en de moeilijkheid van de filosofie uit.
Waarom koos Montaigne voor het essay als stijl?
Hoe stuitte hij op het failliet van zijn bibliotheek en waar zette hem dat tot aan?
En waarom lieten filosofen van Descartes tot Nietzsche en van Pascal tot Adorno zich door hem inspireren?
Te gast is Alexander Roose
De denker die centraal staat: Montaigne
-
Manglende episoder?
-
“Er bestaat maar een werkelijk ernstig filosofisch probleem: de zelfmoord”
Op deze manier bracht de Franse filosoof en schrijver Albert Camus de filosofie terug tot de wezenlijk vraag of het leven waard is om geleefd te worden.
Welke rol speelt het absurde bij Camus en waarom is dat wat anders dan absurdisme?
Waarom verliezen we onszelf zo snel in de hoop?
En hoe komt het dat revoluties onvermijdelijk uitmonden in geweld?Te gast is Ruud Welten
De denker die centraal staat Camus -
“Om een goed mens te zijn, moet je een bepaalde openheid hebben naar de wereld; een vermogen om onzekere zaken die buiten je controle liggen te vertrouwen.”
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Martha Nussbaum uit dat kwetsbaarheid een onlosmakelijk onderdeel is van het menselijk bestaan.
Waarom moet volgens Nussbaum een filosoof een advocaat voor de menselijkheid zijn?
Welke capabilities zijn van belang voor het menselijk welzijn en wat vraagt dat van een samenleving?
En waarom moet emotie juist een plek hebben in de politiek?
Te gast is Ronald Tinnevelt
De denker die centraal staat Nussbaum
-
“Sociale en economische ongelijkheden dienen zo te worden georganiseerd dat ze het meest ten goede komen aan de minstbedeelden.”
Volgens de Amerikaanse politiek filosoof John Rawls zou een redelijke en rechtvaardige samenleving naar dit verschilprincipe moeten worden ingericht.
Op welke manier zorgde Rawls in de jaren ’70 voor een aardverschuiving in de politieke filosofie?
Hoe werkt zijn beroemde veil of ignorance?
En hoe moet een democratische samenleving omgaan met antidemocratische krachten?
Te gast is Patrick Loobuyck
De denker die centraal staat Rawls
-
“Negatief Platonisme geeft mensen de mogelijkheid zich toe te vertrouwen aan een waarheid die niet relatief is, ook al kan ze niet positief in inhoudelijke termen worden geformuleerd.”
Op deze manier zocht de Tsjechische filosoof en politiek dissident Jan Patočka de spanning op tussen objectiviteit en subjectiviteit.
Wat bedoelt Patočka met de term “solidariteit van de geschokten”?
Waarom moet de zorg voor de ziel weer terugkeren in de filosofie?
En wat in zijn denken bracht hem ertoe op hoge leeftijd in opstand te komen tegen het communistisch regime in Tsjecho-Slowakije?
Te gast is Guido Vanheeswijck
De denker die centraal staat is Patočka
-
“Ik ging naar de bossen, omdat ik weloverwogen wilde leven; om mij enkel tot de essentiële feiten van het leven te verhouden; om te zien of ik niet kon leren wat het leven te leren had; en om niet op mijn sterfbed te ontdekken dat ik niet geleefd had.”
Op deze manier bekritiseerde filosoof en essayist Henry David Thoreau als een van de eerste Amerikaanse denkers het vooruitgangsgeloof.
Welke rol speelde zijn hut aan het meer Walden in het formuleren van die kritiek?
Welk onrecht zag hij in zijn tijd, waardoor hij als eerste de term burgerlijke ongehoorzaamheid muntte en doordacht?
Wat voor scherpe blik had hij, dat hij 180 jaar geleden al nadacht over natuurbescherming, ontspullen en tiny housing?
Te gast: Norbert Peeters
De denker die centraal staat: Thoreau
-
“De wil van de liefde en die van de grond worden één, juist doordat ze gescheiden zijn, en juist doordat vanaf het allereerste begin ieder voor zich werkt.”
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Friedrich Schelling de centrale paradox van zijn denken uit, namelijk dat de eenheid alleen tot stand kan komen door de radicale gescheidenheid.
Waarom gaan bij Schelling vrijheid en noodzakelijkheid niet ten koste van elkaar, maar zijn ze juist een vruchtbare combinatie?
Op welke manier komt in de aanschouwing van het schone, geest en zintuigelijkheid bij elkaar?
Waarom heeft het kwaad bij Schelling een urgentie?
Te gast: Victor Kal
De denker die centraal staat: Schelling
-
“Sekse is dus niet simpelweg iets wat je hebt, noch een statische beschrijving van wat je bent: het is daarentegen een van de normen waardoor je pas levensvatbaar wordt”
Op deze manier drukt de Amerikaanse filosoof Judith Butler uit dat het binnen de samenleving moeilijk is om buiten de bestaande categorieën van man-vrouw te denken.
Welke paradigmaverschuiving heeft Butler ingezet in het denken over gender en sekse?
Hoe is bij Butler performativiteit meer dan “even een rol spelen”?
En hoe werken de uitsluitingsmechanismen in onze samenleving, volgens Butler?
Te gast is Annemie Halsema
De denker die centraal staat is Butler
-
“De mens wenst goed te leven, met en voor anderen, in rechtvaardige instituties”
Dit is volgens de twintigste-eeuwse Franse filosoof Paul Ricoeur het streven van het menselijk handelen.
Wie bedoelde Ricoeur met de meesters van het wantrouwen en hoe beoordeelde hij hen?
Hoe keek hij aan tegen dat het feit dat instituties snel vooral om zichzelf gaan draaien?
En zien we in de politiek van Emmanuel Macron – die zijn student-assistent was – iets terug van het denken van Ricoeur?
Te gast is Henk den Uijl
De denker die centraal staat: Ricoeur
-
“Filosofie kan zich niet tevredenstellen met het analyseren van de individuele vormen van menselijke cultuur. Het zoekt een universele synthetische blik, die alle individuele vormen omvat.”
Op deze manier drukt de Duitse filosoof Ernst Cassirer uit dat het steeds dezelfde symbolen zijn, die toch natuurwetenschappen, religie, kunst, mythes, politiek, economie, etc. vormgeven.
Waarover ging het beroemde Davos-debat tussen Cassirer en Heidegger en waarom wordt Heidegger ten onrechte als winnaar herinnerd?
Hoe rekt Cassirer Kants begrip van causaliteit op, zodat het niet alleen gaat over natuurwetenschappen, maar ook bijvoorbeeld de culturele antropologie?
En waarom is het onterecht dat Cassirer enigszins in de vergetelheid geraakt is, juist in het hedendaagse posttruth-tijdperk?
Over deze vragen en nog veel meer, gaan we het de komende drie kwartier hebben.
Te gast is Simon Truwant
De denker die centraal staat: Cassirer
-
“Zuivere wiskunde is één van de hoogste kunstvormen; zij bezit een unieke sublimiteit, en een immense waardigheid die voortkomt uit het feit dat haar wereld vrijgesteld is van verandering en tijd. Wiskunde is het enige dat we kennen dat in staat is tot perfectie; wanneer we nadenken over wiskunde, worden we Goden”.
Zo geeft Bertrand Russell uitdrukking aan de contemplatieve troost die hij vond in het abstracte, wiskundige denken.
Hoe probeerde Russell de wiskunde tot logica te reduceren?
Hoe trachtte hij de wiskunde te bevrijden van de paradox die hij zelf ontdekte?
En waarom wordt Russell gezien als grondlegger van de analytische filosofie?
Te gast is Wim Vanrie
De denker die centraal staat: Russell
-
“Wie weet dat er tussen de differentiaalrekening en het dynastieke staatsprincipe ten tijde van Lodewijk XIV, tussen de antieke staatsvorm van de polis en de euclidische meetkunde, tussen het ruimteperspectief van de westerse schilderkunst en de overwinning van de ruimte door spoorwegen, radio en langeafstandswapens, tussen het contrapunt van de instrumentale muziek en het economische kredietsysteem, een diepe samenhang in de vorm bestaat?”
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Oswald Spengler dat elke cultuur zich autonoom ontwikkelt vanuit een geheel eigen cultureel DNA.
Welke wetmatigheden ziet Spengler in de opgang en neergang van beschavingen?
Waarom dekt “Ondergang van het avondland” de inhoud van zijn magnum opus niet goed?
En waarom hebben hedendaagse rechts-conservatieven die dwepen met Spengler weinig van hem begrepen?
Te gast is Frans Willem Lantink
De denker die centraal staat: Spengler
-
“Er is niets buiten de tekst”
Op deze manier drukte de Franse filosoof Jacques Derrida uit dat de betekenis nooit absoluut vast staat, maar altijd afhankelijk is van de context.
Wat is deconstructie?
Waarom ben je als schrijver niet de meester over je tekst, maar heeft de tekst zelf de teugels in handen?
Waarom schreef hij différance met een a?
Te gast is Rico Sneller
De denker die centraal staat: Derrida
-
"De ontmaskering [van al die illusoire constructies] is geen bevrijding, omdat het verlangen naar die [...] constructies, niet verdwijnt doordat we nu zien dat het om illusies gaat"
Zo stelt Paul van Tongeren dat het niet eenvoudig is om zonder waarheid, werkelijk nihilistisch, te leven.
Wat is het nihilisme, zoals we dat leren kennen bij Nietzsche?
Leven wij als nihilisten?
En wat komt er na het nihilisme; is er überhaupt zoiets als post-nihilisme mogelijk?
Te gast is Marc de Kesel
Het thema dat centraal staat: post-nihilisme
-
We zijn volop bezig met seizoen 5 van de Podcast Filosofie. En we beginnen dit keer met iets bijzonders: een live-event. We nemen vrijdag 2 september in het Literatuurhuis in Utrecht de eerste aflevering van het nieuwe seizoen op. Te gast is Marc de Kesel en we gaan het hebben over postnihilisme. En jij kan daar bij zijn! Stuur een mailtje naar [email protected] en wie weet zien wij elkaar op 2 september!
-
“De kennis die je hebt over wat je intentioneel doet, is de kennis, die je ontkent te hebben op het moment dat iemand je vraagt “waarom laat je die bel gaan?”, waarop je antwoordt met: “mijn hemel, ik wist niet dat ík het was, die hem liet afgaan”.
Op deze manier drukte de Elizabeth Anscombe uit dat praktische kennis het verschil bepaalt tussen per ongeluk en expres.
Op welke manier bepaalt je eerste-persoonsperspectief de werkelijkheid?
Waarom kunnen we morele keuzes niet reduceren tot een rekensom?
Hoe kan de mens, onderhevig is aan natuurwetten, tegelijkertijd vrij zijn?
Te gast is Niels van Miltenburg
De denker die centraal staat is Anscombe
-
“De soevereine mens is een mens wiens leven een feest “zonder grond” is - een lach, een dans, een orgie, die zich nooit ondergeschikt maakt.”
Op deze manier drukte de Franse twintigste filosoof George Bataille uit dat al onze nutsoverwegingen en doelstellingen doorspekt zijn een verspillende, ontregelende energie.
Welke rol speelt verspilling in onze economie?
Wat is het verschil tussen soevereiniteit en autonomie?
En wat hebben kunst, erotiek en ramadan voor Bataille met elkaar te maken?
Te gast is Henk Oosterling
De denker die centraal staat is Bataille
-
“Solidariteit wordt niet bereikt door onderzoek, maar door verbeelding. De verbeeldingskracht om vreemden te zien als mensen die eveneens lijden. Solidariteit wordt niet ontdekt door reflectie, maar gecreëerd.”
Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof Richard Rorty uit dat je dat wat rechtvaardig is, niet absoluut kunt funderen, maar mensen wel kunt verleiden tot solidariteit.
Waarom ging Rorty over van de analytische traditie over naar het pragmatisme?
Welke rol spelen wilde orchideeën, vogels en Nabokov in zijn filosofie
En kan hij voorkomen dat zijn contingente pragmatisme vervalt tot plat relativisme?Te gast is Dirk-Jan van Vliet
De denker die centraal staat is RortyTips van de hoofdgast
Philosophy and Social Hope. Engelse bundel met de meest toegankelijke artikelen van Rorty. Is niet beschikbaar in het Nederlands.Contingentie, Solidariteit en Ironie. Zie ik toch wel als z'n hoofdwerk en is wel vertaald naar het Nederlands. Dit is een uitstekende begeleidende youtube-reeks bij Contingentie, Solidariteit en Ironie, gemaakt door Victor Gijsbers (Universiteit Leiden)Pragmatism as anti-Authoritarianism. Vooral interessant voor mensen met een filosofie-achtergrond. Het boek is recent postuum verschenen en bundelt zijn meest recente niet-gepubliceerde artikelen. Is wat taaier maar geeft wel mooi zijn definitieve positie weer.
Wil je meer weten van Richard Rorty? Dirk-Jan raad je de volgende artikelen en boeken aan: -
“Het natuurlijke objectieve in de wereld leven, is slechts een bijzondere modus van het transcendentale leven, dat voortdurend de wereld constitueert.”
Op deze manier drukte de Duitse fenomenoloog Edmund Husserl uit dat de wereld bestaat bij de gratie van het bewustzijn.
Waarom is het volgens Husserl belangrijk om de fenomenen zoals die zich voordoen, te beschrijven?
Is er een vorm van intersubjectiviteit mogelijk?
En hoe heeft het naturalisme onze wereld onttovert en waarom moet de fenomenologie deze weer in de juiste mate herbetoveren?
Te gast is Corijn van Mazijk
De denker die centraal staat is Husserl
- Vis mere
