Episodios
-
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Z początkiem 546 roku p.n.e., po upadku Sardes, stolicy lidyjskiego króla Krezusa, perski władca Kurusz, wśród Greków znany jako Kyros a w powszechnej dzisiaj, zlatynizowanej formie jako Cyrus, zapanował nad większą częścią Azji Mniejszej. Według I Księgi Dziejów Herodota jego wojska pacyfikowały ostatnie ogniska oporu wzniecane co jakiś czas przez tych spośród Lidyjczyków, którzy ciągle nie mogli się pogodzić z upadkiem ich królestwa, jednej z czterech najważniejszych potęg regionu. Priorytetem Cyrusa było zajęcie nadmorskich miast zamieszkanych przez jońskich Greków dzięki którym mógł wejść w posiadanie pierwszej w historii swojego imperium floty.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney AI
Źródła:
Cylinder Cyrusa, autor anonimowy,
https://www.livius.org/sources/content/cyrus-cylinder/cyrus-cylinder-translation/
Herodot z Halikarnasu, Dzieje, Czytelnik, Warszawa 2020
Ksenofont, Wychowanie Cyrusa (Cyropaedia), ISKŚiO UWr, Wrocław 2014
Księga Izajasza, Biblia Jerozolimska, Pallotinum, Poznań 2018
Ktezjasz z Knidos, Ktezjasz z Knidos. Fragmenty w Excerpta Constantina,
Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego 2019
Opracowania:
Briant P., From Cyrus to Alexander. A history of the Persian Empire, Eisenbrauns 2002
Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych. Tom I, PAX, Warszawa 1988
Llewellyn-Jones L., Persians: The Age of the Great Kings, Basic Books 2022
Mallory J.P., In Search of the Indo-Europeans. Language, Archeology and Myth, Thames & Hudson 1999
Olmstead A., Dzieje imperium perskiego, PIW 1974
Reczek J., Języki irańskie, w: Języki indoeuropejskie. Tom I, PWN, Warszawa 1986
Watters M., King of the World. The Life of Cyrus the Great, HighBridge 2022 [audiobook] -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Wojna w Dacji nie szła po myśli Rzymian przynosząc coraz to nowe wieści o porażkach i licznych ofiarach, także spośród członków elity. Dla uczczenia cieni zmarłych cesarz postanowił zorganizować uroczystą ucztę na Palatynie. Zaprosił na nią najznaczniejszych przedstawicieli klasy senatorskiej i ekwickiej. Goście przybyli na miejsce zgodnie z planem, przyniesieni przez niewolników w lektykach oddzielających ich codziennego gwaru i smrodu rzymskiej ulicy. Na miejscu zastali niespotykany widok.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney AI
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 67, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Tacyt Publiusz Korneliusz, Żywot Juliusza Agrykoli, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Awianowicz B., B., Gramatyka monet rzymskich okresu Republiki i Cesarstwa. Tom I, Wyd. Naukowe UMK, Toruń 2019
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Jones B. W., Domicjan, Napoleon V, Oświęcim 2018
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016
Simon M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, PIW, Warszawa 1979 -
¿Faltan episodios?
-
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Munera gladiatoria odbywały się w Rzymie przez około siedem wieków często zmieniając swoją formę i skalę. W okresie wczesnego cesarstwa na te spektakle najczęściej przeznaczano ostatnie dziesięć dni roku korespondujące z odbywającym się świętem Saturnaliów. Poza tym igrzyska odbywały się także końcem marca. Poza tymi odgórnie wyznaczonymi terminami zdarzały się także spektakle z okazji wojennych triumfów, cesarskich urodzin czy zaślubin. Igrzyska Tytusa trwały sto dni a Trajana sto dwadzieścia. Heliogabal organizował zabawy i pokazy z okazji każdych zaręczyn czy wesela. Narodziny następcy tronu również wymagały podtrzymania tej tradycji.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: "Ave, Caesar, morituri te salutant" Jean-Leon Gerome
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 66, 67, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Connolly P., Colosseum. Rome’s Arena of Death, BBC Books 2003
Epplett Ch., Gladiatorzy i walki z dzikimi zwierzętami na arenach, Astra, Kraków 2019
Grant M., Gladiatorzy, Ossolineum 1980
Nosow K., Gladiatorzy. Krwawy spektakl z dziejów starożytnego Rzymu, Bellona, Warszawa 2011 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Dawni Aztekowie wierzyli, że dzieje świata od jego powstania są podzielone na ery oddzielone od siebie wielkimi kataklizmami. Każda z tych epok, znacznie dłuższych aniżeli pamięć najstarszego nawet człowieka, zaczynała się narodzinami niezbędnego do życia słońca. Koniec każdej epoki przynosiło najczęściej olbrzymie trzęsienie ziemi niszczące wszystko i wszystkich. Globalny reset na bezprecedensową skalę. Podobnie zakończyła się czwarta epoka zwana czasem Czwartym Słońcem. Na całej planecie zapanowały nieprzeniknione ciemności. Dwaj bogowie - Quetzalcoatl i Tezcatlipoca wyruszyli przed siebie aby przygotować scenę pod budowę nowego świata. Na swojej drodze napotkali morskiego potwora - Tlatecuthli, który chociaż nosił męskie imię był w rzeczywistości płci żeńskiej. Tlatecuthli była pierwotną morską bestią, odpowiedniczką mezopotamskiej bogini Tiamat, personifikacją niszczycielskiego ale i twórczego zarazem chaosu.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: The Art Institute of Chicago, domena publiczna
Opracowania:
Coe M., Urcid J., Koontz R., Mexico. From the Olmecs to the Aztecs, Eight Edition, Thames & Hudson 2019
Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997
Headrick A., The Teotihuacan Trinity: The Sociopolitical Structure of an Ancient Mesoamerican City, University of Texas Press 2013
Miller M. E., The Art of Mesoamerica, Sixth Edition, Thames & Hudson 2019
Miller M., Taube K., An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Thames & Hudson 2022
Olko J., Meksyk przed konkwistą, PIW Warszawa 2010
Phillips Ch., Aztec & Maya. An Illustrated History, Lorenz Books 2021
Robb M., et al., Teotihuacan: City of Water, City of Fire, University of California Press 2017 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Antropolog Tom Dillehay i geolog Mario Pino pracowali na stanowisku w chilijskim Monte Verde od 1977 roku. Już końcem lat 80. zaczęli publikować pierwsze wnioski z wieloletnich prac prowadzonych nad strumieniem Chinchiuapi na południu Chile, 58 km od brzegów Pacyfiku. W Monte Verde badacze natrafili na unikalne w skali obu kontynentów amerykańskich stanowisko powstałe dzięki zalaniu porzuconej ludzkiej osady przez wody lokalnego strumienia. Pozostałości dwunastu drewnianych chatek, w tym jednej wyjątkowo dużej, służącej by może do zgromadzeń, poza tym kości zwierząt, skór, lin i innych przedmiotów użytku codziennego zostały zakonserwowane w beztlenowych warunkach pod warstwą błota. Badacze natrafili nawet na kilka dobrze zachowanych śladów stopy jakiegoś dorosłego osobnika. Osadę zamieszkiwało do 30 osób.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney
Opracowania:
Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024
Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977
Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997
Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003
Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021
Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012
Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019
Artykuły:
Callaway E., ‘Ghost population’ hints at long-lost migration to the Americas,
https://www.nature.com/articles/nature.2015.18029
Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/ajpa.20543
Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-content/uploads/sites/14/2019/08/vol30_num2.pdf
Pino, M. and Dillehay, T.D. (2023) ‘Monte Verde II: an assessment of new radiocarbon dates and their sedimentological context’, Antiquity, 97(393), pp. 524–540. doi:10.15184/aqy.2023.32.
Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave,
https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Kim był pierwszy Amerykanin? Kiedy po raz pierwszy postawił swoją stopę w Nowym Świecie? Te pytania europejscy kolonizatorzy zadawali sobie już od momentu gdy po raz pierwszy dotarli do nowego kontynentu, który jak na złość nie okazał się wcale być Indiami. Oczywiście Krzysztof Kolumb, Amerigo Vespucci czy Giovanni Caboto, czyli pierwszy nowożytny Europejczyk który faktycznie dopłynął do brzegów kontynentu amerykańskiego jeszcze zanim zrobił to Kolumb, najprawdopodobniej nie wiedzieli nic o podróżach Leifa Erikssona czy jego brata Thorvalda sprzed pięciu stuleci...
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney
Opracowania:
Bruhns K. O., Ancient South America. Second Edition, Cambridge University Press 2024
Ceram C. W., Pierwszy Amerykanin, PIW Warszawa 1977
Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997
Ławecka D., Wstęp do archeologii, PWN Warszawa-Kraków 2003
Meltzer D. J., First Peoples in a New World: Populating Ice Age America. Second Edition, Cambridge University Press 2021
Mithen S., After the Ice. A Global Human History 20,000-5000 BC, W&N 2012
Reich D., Kim jesteśmy, skąd przyszliśmy…, Wyd. CIS, Stare Groszki 2019
Artykuły:
Kemp B. M. et al., 2007, Genetic analysis of early holocene skeletal remains from Alaska and its implications for the settlement of the Americas, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/1...
Knudson R., We Are All One: Anzick Children Reburied, https://liberalarts.tamu.edu/wp-conte...
Pleistocene Life and Landscapes - Grand Canyon - Rampart Cave,
https://www.nps.gov/articles/000/pleistocene-life-and-landscapes-grand-canyon.htm -
Jeżeli spojrzymy na pryncypat jako przedstawienie, tak jak chciał widzieć go August jednocześnie oceniając go pod kątem wspomnianego cytatu o trzęsieniu ziemi i wulkanicznych erupcjach to musimy przyznać, że mało który pryncypat był tak dramatyczny jak ten sprawowany przez Tytusa, pierworodnego syna Wespazjana. Ojciec Tytusa odszedł na tamten świat 24 czerwca 79 roku, już przed śmiercią przeczuwając że staje się bogiem. Uczczono go spektakularnym i wyjątkowo drogim pogrzebem, który z pewnością nie przypadłby do gustu oszczędnemu starcowi.
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: fot. Marie-Lan Nguyen i obraz Karla Brullova
Źródła:
Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 66, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Conolly P., Dodge H., The Ancient City. Life in Classical Athens & Rome, Oxford University Press 1998
Grant M., Miasta Wezuwiusza, PIW, Warszawa 1986
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996
Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016 -
“Po zabiciu Witeliusza raczej ustała wojna, niż zaczął się pokój. Zwycięzcy z bronią w ręku ścigali po mieście zwyciężonych z nieprzejednaną nienawiścią; pełne pomordowanych były ulice, splamione krwią place publiczne i świątynie, gdyż rozsiekano wszędzie każdego, kto się przypadkiem nawinął”. Tymi pogodnymi, pełnymi nadziei słowami w przekładzie Seweryna Hammera, zawsze tryskający optymizmem Tacyt charakteryzował pierwsze dni i tygodnie po upadku Witeliusza w grudniu 69 roku. Nowy pan imperium Wespazjan ciągle przebywał nad Nilem, w Aleksandrii, gdzie czekał na pomyślne, letnie wiatry które pozwolą mu bezpiecznie udać się drogą morską do Italii. Jego najstarszy syn Tytus szykował się w tym samym czasie do oblężenia Jerozolimy i zadania ostatecznego ciosu niemal czteroletniej rewolcie w sąsiedniej Judei.
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney
Źródła:
Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 65, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library, 1925
Ustawa o władzy Wespazjana, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2020
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996
Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016 -
Gdy w dalekiej Palestynie wrzało Neron bawił w ukochanej Helladzie. Cesarz brał udział w zawodach muzycznych i sportowych zdobywając liczne złote wieńce upamiętniające jego przewagi na bieżni oraz w zmaganiach artystycznych. W przypływie wspaniałomyślności Neron zwolnił całą prowincję od jakichkolwiek obciążeń podatkowych przyznając Hellenom autonomię w obrębie cesarstwa. Gest ten przyniesie mu dozgonną wdzięczność i nieprzemijającą popularność we wschodnich prowincjach, także po śmierci. Żaden inny cesarz w historii nie będzie mógł pochwalić się tyloma pośmiertnymi “zmartwychwstaniami” pod postacią kolejnych uzurpatorów jak właśnie Neron.
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: "The Destruction of the Temple of Jerusalem" Francesco Hayez
Źródła:
Ewangelia według św. Łukasza, 19.43-4, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990
Ewangelia według św. Mateusza, 24.2, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990
Księga Daniela, 9.24-27, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990
Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022
Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991
Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996
Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996
Levick B., Wespazjan, Napoleon V, Oświęcim 2016
Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
63 rok p.n.e. był świadkiem gwałtownych przetasowań politycznych w Azji Mniejszej, Armenii, Syrii i Palestynie. Upadały stare dynastie a ich miejsce zajmowały nowe, tworzone ręką rzymskiego demiurga - Gnejusza Pompejusza, przez swoich stronników szumnie zwanego Wielkim. Rzymski wódz ostatecznie zajął i wcielił w granice Republiki stare królestwo Seleukidów, będące przeciwnikiem Rzymian od niemal stu trzydziestu lat, to jest od czasu gdy Antioch Wielki postanowił rzucić wyzwanie rosnącym w tej części świata wpływom drapieżnej, italskiej Republiki. Pompejusz, zafascynowany Aleksandrem, macedońskim zdobywcą z poprzedniej epoki marzył o zapisaniu się w historii świata na równi z synem Filipa. Marsz do Indii wydawał się jednak odległą perspektywą, póki co korzystając z prerogatyw udzielonych mu przez senat, a czasem też znacznie je przekraczając, dzielił i rządził na wschodzie, dorabiając się przy tym ogromnych bogactw. Bawiącego w Syrii Pompejusza w swoje spory wciągnęli mieszkający nieco na południe członkowie żydowskiej dynastii hasmonejskiej - Hirkan i Arystobul, którzy od jakiegoś czasu walczyli o panowanie w Jerozolimie i Judei.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: David Roberts - "The Siege and Destruction of Jerusalem by the Romans Under the Command of Titus, A.D. 70"
Źródła:
Ewangelia według św. Mateusza, 15, 21-28, Pallottinum, Poznań - Warszawa 1990
Flawiusz Józef, Wojna żydowska, tłum. J. Radożycki, Rytm, Warszawa 2022
Tacyt Publiusz Korneliusz, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Grant M., Dzieje dawnego Izraela, PIW, Warszawa 1991
Krawczuk A., Rzym i Jerozolima, Iskry, Warszawa 1996
Lange de N., Świat żydowski, Penta, Warszawa 1996
Sheppard S., Powstanie żydowskie 66-74 n.e., Napoleon V, 2013 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Końcem września 9 roku n.e. wyczerpany długą drogą kurier wjechał do Rzymu niosąc sensacyjną wiadomość. Trwające od trzech lat powstanie, które rozlało się na Panonię i Ilirię zostało wreszcie stłumione przez Tyberiusza. Adoptowany syn Augusta ostatecznie zdławił rewoltę do której pacyfikacji wykorzystał zawrotne siły w liczbie dwunastu legionów i tysięcy wojsk pomocniczych. Tłumienie rebelii na przedpolach Italii było w ostatnich latach najważniejszym zadaniem starzejącego się Augusta, Pierwszego Obywatela. Radość z tej od dawien dawna wyczekiwanej wiadomości nie trwała jednak długo. Gdy kurier wysłany przez Tyberiusza wkraczał do stolicy imperium, zaledwie pięć dni drogi dalej, na północ gnał na złamanie karku inny posłaniec. Ten niósł znacznie mniej radosne wieści.
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library
Germanik Juliusz Cezar, Aratea, tłum. E. Bielecka, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2010
Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013
McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
W 16 roku p.n.e. trzy niespokojne ludy germańskich Sugambrów, Tenkterów i Uzypetów przekroczyły Ren oddzielający ich ziemie od Galii Belgijskiej należącej od ponad pół wieku do Rzymian. Po drodze Germanie rabowali, palili i mordowali. Mieli także krzyżować rzymskich obywateli, chociaż z pewnością nie wszystkich, kogoś trzeba było czasem wziąć w niewolę. Drogę napastnikom jeszcze nad Renem zastąpił namiestnik prowincji Marek Lolliusz prowadzący jeden legion - V Alaudae, czyli słynne Skowronki. Legion V utworzył jeszcze Juliusz Cezar przygotowując go do rozprawy z Wercyngetoryksem ponad cztery dekady wcześniej.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Paja Jovanović, domena publiczna
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Book 56, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library
Florus Lucjusz Anneusz, Zarys dziejów rzymskich, tłum. I. Lewandowski, Ossolineum 1973
Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Tacyt Publiusz Korneliusz, Roczniki, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013
McNally M., Bitwa w Lesie Teutoburskim, AmerCom SA, Poznań 2011
Rochala P., Las Teutoburski 9 rok n.e., Bellona, Warszawa 2005
Licencje Creative Commons:
https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/
https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/
https://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/ -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Olmekowie dali Mezoameryce więcej aniżeli jakikolwiek lud przed nimi i niewiele po nich. Nawet wśród archeologów i współczesnych badaczy panuje przekonanie, że poza zasięgiem wpływów olmeckich żyli głównie tzw. barbarzyńcy, najczęściej myśliwi-zbieracze. Ci Sumerowie zachodniej półkuli nie wymyślili jednak wszystkiego. Metalurgię odkryto w Andach, ceramika pojawiła się w ich ziemi przybywając z Karaibów, podobnie ślady pierwszych cegieł czy irygacji pochodzą z innych kultur. Ich wpływ na kulturę, sztukę czy system wierzeń jest jednak niezaprzeczalny. Być może w przyszłości łopata archeologa odkopie w Mezoameryce zaawansowane cywilizacje starsze niż ta olmecka ale prawdopodobnie będziemy musieli na to jeszcze chwilę poczekać.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney
Opracowania:
Coe M., Urcid J., Koontz R., Mexico. From the Olmecs to the Aztecs, Eight Edition, Thames & Hudson 2019
Coe M., Snow D., Benson E., Starożytna Ameryka, Świat Książki 1997
Miller M. E., The Art of Mesoamerica, Sixth Edition, Thames & Hudson 2019
Miller M., Taube K., An Illustrated Dictionary of the Gods and Symbols of Ancient Mexico and the Maya, Thames & Hudson 2022
Olko J., Meksyk przed konkwistą, PIW Warszawa 2010
Phillips Ch., Aztec & Maya. An Illustrated History, Lorenz Books 2021
Artykuły:
Mason John Alden, Mirrors of Ancient America, Penn Museum, https://www.penn.museum/sites/journal/8987/ -
“Czyngis-chan miał około pięciuset żon i nałożnic. Brał je z różnych plemion. Niektóre wyswatał według mongolskiego zwyczaju, ale większość stanowiły te, które uprowadził w niewolę i pojmał, kiedy poddawał swej władzy państwa i plemiona. Jednak takich, które były starszymi żonami i uzyskały jego pełne poważanie, było pięć”. W ten sposób Raszid ed-Din w przekładzie Stanisława Kałużyńskiego podsumowywał nie tylko życie uczuciowe wielkiego chana Mongołów ale również hierarchiczność pozycji kobiet w tym stepowym społeczeństwie.
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney AI
Źródła:
Carpini Johannes del Plano, The Voyage of Johannes del Plano Carpini, tłum. R. Hakluyt
Tajna historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku, tłum. S. Kałużyński, PIW 1970
Wilhelm z Rubruk, Opis podróży, tłum. M. Olszewski, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2007
Literatura:
Kałużyński S., Dawni Mongołowie, PIW, Warszawa 1983
Kałużyński S., Imperium mongolskie, Wiedza Powszechna, Warszawa 1970
Saunders J. J., The History of the Mongol Conquests, University of Pennsylvania Press, 2001
Weatherford J., Czyngis Chan, Świat Książki, Warszawa 2006 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Śmierć Nerona zniszczonego jak powszechnie uważano bardziej przez plotki i pomówienia niż przegrane bitwy z początku spotkała się z radosnym przyjęciem nie tylko elit ale i pospólstwa. Jak zawsze w takich okolicznościach ludzie spodziewali się jakiejś cudownej odmiany, nowego początku. Problem w tym, że tak jak po wcześniejszym zamachu Gajusza Kaliguli w 41 roku tak i teraz nie za bardzo wiedziano co robić dalej.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: "Ostatnie chwile Witeliusza" Georges Rochegrosse
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 63 & 64, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library
Plutarch, The Life of Galba, Loeb Classical Library, 1926
Plutarch, The Life of Otho, Loeb Classical Library, 1926
Swetoniusz Gajusz, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt, Dzieje, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986 -
Bartnik Mścisław:
https://www.facebook.com/profile.php?id=100092675624906
https://zgraja.com.pl/bartnik/
Tacyt przyznawał niechętnie, że nad Germanami częściej triumfowano niż ich faktycznie zwyciężano. W tym miejscu historyk miał na myśli szczególnie niesławny triumf Domicjana, który wobec braku odpowiedniej liczby pojmanych w walce Germanów miał przed uroczystym dokupić sobie nieco ich rodaków na targach niewolników. W końcu jak pisze: “ani Samnici, ani Punijczycy, ani Hiszpania czy Galia, a nawet Partowie częściej się nam nie przypominali; więcej bowiem energii wykazuje wolność Germanów niż despotyzm Arsacesa”.
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Charles Rochussen
Źródła:
Cezar Gajusz Juliusz, Wojna gallicka, tłum. E. Konik i W. Nowosielska, Czytelnik 2024
Dion Kasjusz Kokcejanus, Historia rzymska, tłum. W. Madyda, Księga 27, Ossolineum, Wrocław 2005
Strabon, Geography. Book VII, tłum. H. L. Jones, Loeb Classical Library edition, 1924
Pliniusz Gajusz Sekundus, Historia Naturalna,
Tacyt Publiusz Korneliusz, Germania, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Delbrück H., Antyczna sztuka wojenna. Tom III. Cesarstwo Rzymskie i Germanie, Napoleon V, Oświęcim 2013
Kokowski A., Starożytna Polska, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006
Rochala P., Imperium u progu zagłady. Najazd Cymbrów i Teutonów, Bellona, Warszawa 2007
Artykuły:
https://en.uw.edu.pl/germanic-coins-from-western-ukraine/ -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Kasjusz Dion przyznawał, że panowanie Marka Aureliusza było udane mimo trapiących państwo nieszczęść niezależnych od panującego. Zaczęło się wielkim wylewem Tybru, potem wojną z Partami. Następnie była największa zaraza w historii imperium, wieloletnie wojny za Dunajem, najazdy Maurów na Hiszpanię, rewolta w Egipcie i uzurpacja Awidiusza Kasjusza. A w tle kolejne zgony małoletnich dzieci i w końcu żony cesarza. On jednak przyjmował to w swoim stylu, ze stoickim spokojem, w końcu sztuka życia miała jego zdaniem więcej wspólnego z atletyką niż z tańcem. Zawsze trzeba być w pogotowiu i stać bez trwogi. Mawiał także “nie należy się gniewać na bieg wypadków. Nic ich to bowiem nie obchodzi”.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Midjourney
Źródła:
Pierwszy List do Koryntian, 1 Kor 7 Małżeństwo, Nowy Testament, Pallottinum
Aureliusz Marek, Rozmyślania, tłum. Marian Reiter, Hachette, Warszawa 2009
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 71 & 72, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library
Herodian, Historia Cesarstwa Rzymskiego, tłum. L. Piotrowicz, Ossolineum, Wrocław 2004
Historycy Cesarstwa Rzymskiego, Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana, tłum. H. Szelest, Czytelnik 1966
Opracowania:
Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum, Thames & Hudson 2017
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Grimal P., Marek Aureliusz, PIW Warszawa 2021
Kokowski A., Starożytna Polska, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
Krawczuk A., Polska za Nerona, Iskry, Warszawa 2002
Tatarkiewicz W., Historia Filozofii. Tom 1, PWN Warszawa 2005 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Potomni dostrzegali niewątpliwy tragizm nieszablonowej i nieprzeciętnej postaci jaką był Tyberiusz. Zarówno Tacyt, Swetoniusz jak Kasjusz Dion dostrzegali w nim z jednej strony postać nieprawdopodobnie uzdolnioną, człowieka wielu talentów. Z drugiej jednak z perspektywy lat widzieli jego liczne wady, które miały swój udział w problemach toczących ostatnie lata jego pryncypatu. Oczytany intelektualista zafascynowany filozofią stoicką, literaturą, prawem i historią. Doświadczony i ostrożny wódz. Surowy lecz zazwyczaj sprawiedliwy sędzia. Z drugiej jednak człowiek wycofany, podejrzliwy, trudny do odszyfrowania, zazwyczaj umiarkowany lecz ulegający namiętnościom. Jeden z najbardziej enigmatycznych i niejednoznacznych panów Rzymu.
Źródła:
Dion Kasjusz Kokcejanus, Roman History, Books 57 & 58, tłum. E. Cary, Loeb Classical Library
Julian Flawiusz Klaudiusz, The Caesars, tłum. W. C. Wright 1913
Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt, Roczniki, Księga Pierwsza, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum Thames & Hudson 2017
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
Levick B., Tiberius. The Politician, Routledge, Londyn 1999
Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Wzgórze Palatynu spoglądające na rozciągające się u jego stóp pozostałości Forum Romanum jest morzem ruin. Zwiedzający te pola kamieni, kolumn i fundamentów musi dysponować bardzo żywą wyobraźnią aby odtworzyć obraz minionej świetności cesarskiego Rzymu. Na palatyńskim wzgórzu jest jednak jedno miejsce, które nie wymaga aż tak dalekiej gimnastyki wyobraźni. Wśród fundamentów świątyń i zachowały się pozostałości pewnej dość skromnej według standardów cesarskiego Rzymu rezydencji. Jest to Domus Augusti, znany jako Casa Augusta, Dom Augusta.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: fot. Gilmanshin, Shutterstock
Patroni:
Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Cezary Martynowicz, Przemek Matulski, Klaudia Noworzyń, Sławomir Trąd, Mateusz Parol, Mateusz Brygman, Michal Panczak, Łukasz Waśniewski, Eryk Remiezowicz, Krzysztof Langer, Radosław Baran, Konrad lwi, Jakub Jędrzejak, Maksymilian Jaczyński, Mateusz Nowak, Adam Sadowski, Adam Śmigielski, Piotr Krasuski, Tomasz Komorniczak, Wojciech Biegalski, Marianna Miłkowska, Zuzanna Lubańska, Piotr Demuth, Jarosław Urbanik, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Adrianna Szubielska-Malińska, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał Respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Julia Dalecka, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Kuba Cski, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Lemiesz, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i trzynastu patronów anonimowych.
Źródła:
Cezar August, Res Gestae Divi Augusti, tłum, S. Drej 2003, www.zrodla.historyczne.prv.pl
Julian Flawiusz Klaudiusz, The Caesars, tłum. W.C.Wright 1913
Paterkulus Wellejusz, Historia rzymska, tłum. E. Zwolski, Ossolineum 2006
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Tacyt, Roczniki, Księga Pierwsza, tłum. S. Hammer, Czytelnik 1957
Opracowania:
Campbell V., Ancient Rome. Pocket Museum Thames & Hudson 2017
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom II, PIW Warszawa 1992
Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014
Krawczuk A., Cesarz August, Ossolineum 1978
Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016
Syme R., The Roman Revolution, Oxford University Press, Nowy Jork 1989 -
Wesprzyj mnie na:
https://patronite.pl/mrocznewieki
https://buycoffee.to/mrocznewieki
Stojąc nad zwłokami Macedończyka ciągle jeszcze młody Oktawian mógł zadawać samemu sobie pytania o swoją przyszłość. Mógł także zastanawiać się nad drogą jaką przebył w ciągu ostatnich jedenastu lat, od zamachu na Cezara aż do triumfu nad Nilem. Tylko on jeden znał odpowiedź na pytanie na które my sami nigdy znajdziemy pewnego rozwiązania. Czy jego poczynania na przestrzeni ostatnich lat motywowała szczera chęć pomszczenia zabitego Cezara czy też zwykła, niepohamowana ambicja? Gdy już opuszczał komnatę z sarkofagiem Aleksandra jacyś lokalni urzędnicy zapytali go czy pragnie także obejrzeć groby ptolemejskich królów. Oktawian odrzekł cierpko, że widział już króla a zwykłe trupy go nie interesują.
Mroczne Wieki to podcast historyczny prowadzony przez Michała Kuźniara w całości oparty na publikacjach (naukowych i popularnonaukowych), tekstach źródłowych oraz własnych wnioskach.
Okładka: Oktawian, J. Paul Getty Museum, Open Content Program
Patroni:
Wojciech Kozicki, Tomasz Pawlica, Rafał Wojciechowski, Paweł Płatek, Oskar Miller, Maksymilian Majchrzak, Jarosław Zieliński, Wilhelm Ymirung, Radek NaPrzykładKowalski, Konrad lwi, Jakub Jędrzejak, Maksymilian Jaczyński, Mateusz Nowak, Adam Sadowski, Adam Śmigielski, Piotr Krasuski, Tomasz Komorniczak, Wojciech Biegalski, Marianna Miłkowska, Zuzanna Lubańska, Piotr Demuth, Jarosław Urbanik, Kamil Dylewski, Tomasz Kępiński, Jakub Mazur, Dominik Kołtunowicz, Mateusz Wit, Grzegorz Pedrycz, Mikołaj eM, Adrianna Szubielska-Malińska, Jakub Józefiak, Marcel Kapuściński, Krzysztof Langer, Jacek Urbańczyk, Jarek Rippel, Pawlo Kozlo, Dariusz Czajkowski, Maksymilian Kaszubowski, Hubert Kasprzyk, Kacper Kostrzewa, Michał Soin, Jakub Wacławik, Roland Hyżyk, Tomek Darda, Tomasz Rutkowski, Wojciech Sowa, Rafał Respondek, Grzegorz Gierlik, Stanisław Fortoński, Karol Białecki, Krzysztof Deptuła, Julia Dalecka, Radosław Szczygieł, Mila Metaliator, Waldemar Pawlaszek, Mateusz Posemkiewicz, Fa Ra, Artur Kozieł, Rafał Wachnik, Alicja Puchalska, Oskar Niebylski, Maja Szwedzińska, Sylwia Tomecka, Piotr Wiśniewski, Piotr Zawada, Piotr Stani, Paweł Etmański, Marcin Wyroch, Przemysław Michon, Rafał Mizerek, Edyta Romaniuk, Zenon Marczuk, Albert Choinka, Jakub Grymowicz, Kacper Witków, Patryk Suprun, Adrian Musiuk, Andrzej Zalewski, Łukasz Morawski, Przemek Goldon, Konrad Baś, Sylwester Nowicki, Michał Mosurek, Talking Pizza, Michał Redeł, Aleksandra Görlich, Tomasz Wacławik, Paweł Struski, Dominik Moroń, Bartosz Gościmski, Yo Adler, Piotr Zarzycki, Alex Boniecki, Szymon Mądraszewski, Monika Pycińska, Marcin Skiba, High Ground, Agnieszka Garlicka, Artur Białosiewicz, Marcin Dylong, Wojciech Lemiesz, Marcin Grocki, Bartłomiej Kląskała, Marek Skrzetuski, Andrzej Borowiak, Przemysław Siódemak, Łukasz Czajkowski, Tomasz Piotrowski, Karolina Alaska, Adam Dobrowolski, Przemysław Kozioł (Gimli), Michał Borkowski, Agnieszka Militowska, Aleksandra Cieślicka, Eliza Barańska, Norbert Sutkowy, Jakob Zimmermann, Rafał Piskadło, Patryk Kaczanowicz i jedenastu patronów anonimowych.
Źródła:
Swetoniusz Gajusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, tłum. J. Niemirska-Pliszczyńska, Ossolineum 1972
Opracowania:
Cary M., Scullard H. H., Dzieje Rzymu. Tom I, PIW Warszawa 1992
Goldsworthy A., Augustus. From Revolutionary to Emperor, Weidenfeld & Nicolson, Londyn 2014
Goldsworthy A., Caesar. The Life of a Colossus, Phoenix, Londyn 2007
Krawczuk A., Cesarz August, Ossolineum 1978
Krawczuk A., Kronika starożytnego Rzymu, Iskry, Warszawa 1994
Krawczuk A., Poczet cesarzowych Rzymu, Iskry, Warszawa 2006
Krawczuk A., Poczet cesarzy rzymskich, Iskry, Warszawa 1986
Luttwak E. N., The Grand Strategy of the Roman Empire, John Hopkins University Press, Baltimore 2016
Syme R., The Roman Revolution, Oxford University Press, Nowy Jork 1989 - Mostrar más
