Episodit
-
در سرآغاز جنگ دوم جهانی کینز از ناراحتی قلبی رنج می‌برد و به نظر می‌رسید ایّام بازنشستگی‌اش فرا رسیده باشد. امّا سیر حوادث به گونه‌ای پیش رفت که او پس از سال‌ها بار دیگر به خزانه‌داری انگلستان بازگشت و به سیاست‌سازی برای سیاستگذاران مشغول شد.
در همین ایّام هایک طعم طرد و بیگانگی را می‌چشید زیرا هم در وطنش (اتریش) و هم در کشور محل سکونتش (انگلستان) به چشم یک شهروند مشکوک و مشکل‌دار دیده می‌شد. او در دستگاه دولتی انگلستان پذیرفته نشد و سال‌های جنگ را به تدریس در دانشگاهی گذراند که دیگر رمق و رونقی نداشت.
وقایع جنگ بر رابطه میان کینز و هایک تأثیر گذاشت. ماجراهایی مثل دفاع هایک از سیاست‌های ضدتورّم کینز، و کمک‌های کینز برای اسکان هایک در کمبریج، باعث شد این رقیبان سرسخت به دوستانی صمیمی تبدیل شوند.
-
هایک در سال 1935 تصمیم گرفت با طرح دوبارۀ بحث «محاسبات سوسیالیستی» به موج روزافزون گرایش به سوسیالیسم در انگلستان واکنش نشان دهد. این اقدام او با پاسخ اسکار لانگه مواجه شد که معتقد بود اقتصاددانان می‌توانند کنترل و مدیریت بهینه تولید را در یک جامعه سوسیالیستی بر عهده بگیرند.
حمایت اقتصاددانان دانشگاهی از ایدۀ اسکار لانگه، هایک را به سمت نقد اساسی مبانی اقتصاد نئوکلاسیک سوق داد. او با ارائۀ تعریفی غیرریاضیاتی از مفهوم «تعادل» و مطرح کردن ایدۀ «تقسیم دانش»، نقش حیاتی دانش و اطلاعات جزئی تک تک افراد را در کارکرد سالم نظام اقتصادی مورد تأکید قرار داد. هایک در پرتو این مباحث برنامه‌ریزی موفق دولت برای اقتصاد را غیرممکن اعلام کرد، و آزادی فردی را در کانون اندیشه اقتصادی قرار داد.
-
Puuttuva jakso?
-
جان مینارد کینز در سال ۱۹۳۶ کتاب «نظریه عمومی اشتغال، بهره و پول» را مثل یک برگ برنده به روی میز اندیشه اقتصادی کوبید و با همین کتاب به اسطوره ای فراموش ناشدنی تبدیل شد.
ادعای کینز این بود که آنچه تا کنون در باب فواید و مزیتهای آزادی اقتصادی از اقتصاددانان کلاسیک شنیده‌ایم، فقط در حالتی صدق می‌کند که اقتصاد در وضعیت اشتغال کامل باشد. اما وقتی با بیکاری وسیع مواجه باشیم دیگر تعالیم آزادیخواهانه کلاسیک ها گره گشا نیستند، و راهی غیر از اقتصاد دستوری و مدیریت شده نداریم.
در این قسمت از پادکست مناظره قرن با خلاصه‌ای از بحثهای کینز در این کتاب دوران ساز آشنا خواهیم شد.
-
در اوایل سال 1933 و در اوج بحران اقتصادی آمریکا، فرانکلین روزولت به مسند ریاست جمهوری رسید و بلافاصله سیاست کنترل دولتی بانکداری و لغو استاندارد طلا را آغاز کرد. روزولت همچنین برنامه‌های وسیعی را برای اشتغالزایی دولتی در دستور کار گذاشت و مجموعۀ این سیاست‌ها به نیودیل (New Deal) مشهور شد.
به این ترتیب در حالی که در انگلستان کسی توصیه‌های کینز برای دخالت گستردۀ دولت در بازار را عملی نمی‌دانست، آمریکا به سرعت به سمت دولتی‌سازی بخش‌های بزرگ و مهمی از اقتصاد حرکت کرد.
این یک پیروزی بزرگ و غیرقابل پیشبینی برای نظریۀ کینز بود، ولی هنوز نقص‌هایی داشت. کینز امیدوار بود با تکمیل نظریه جدیدش بتواند سیاستمداران نیودیل را با مخارج دولتی از محل کسری بودجه آشتی دهد.
-
کینز و هایک به مدّت 19 سال با هم مکاتبات گاه و بیگاه داشتند. از بین ده‌ها نامه‌ای که در این سال‌ها بین این دو نفر ردّ و بدل شد، 12 نامه اهمیت ویژه‌ای دارند. این 12 نامه در پایان سال 1931 و آغاز سال 1932 نوشته شدند، و ادامه نقدهایی بودند که کینز و هایک در نشریه اکونومیکا بر علیه نظریات یکدیگر مطرح کرده بودند.
در پایان این نامه‌نگاری‌ها کینز به این نتیجه رسید که بحث به بن‌بست رسیده و هایک را به نوشتن یک کتاب دعوت کرد؛ همچنانکه خودش نیز به نوشتن یک کتاب جدید مشغول شد. به این ترتیب مناظره کینز و هایک که ابتدا از نوشتن کتاب آغاز شده بود، بعد از نوشتن چند مقاله و نامه، سرانجام بار دیگر به نوشتن کتاب منتهی شد.
-
نشریه اکونومیکا در شماره نوامبر 1931 دو مقاله از کینز و هایک منتشر کرد. این دو نفر در این مقالات به تندی به هم حمله کرده بودند و هرکدام طرف مقابل را به مبهم‌نویسی، جهالت و نادیده‌گیری واقعیات متهم می‌کرد. با این مقالات نبرد کینز و هایک آشکار شد و به اوج رسید.
محور اصلی اختلافات آن‌ها بحث بر سر منشاء اختلال‌های اقتصادی بود. هایک ریشه اختلالات را دستکاری حجم پول و اعتبار می‌دانست و کینز معتقد بود اتفاقاً برای درمان مشکلات اقتصادی باید حجم پول و اعتبار را تغییر داد و تنظیم کرد.
-
جدال قلمی کینز و هایک از تابستان ۱۹۳۱ شروع شد. آغازگر این جدال هایک بود که مقالۀ مفصّل و صریحی در نقد کتاب «رساله‌ای در باب پول» کینز منتشر کرد. نکتۀ محوری نقد او این بود که کینز هیچ نظریه‌ای دربارۀ سرمایه ندارد و با نادیده گرفتن تغییراتی که در درون موجودی سرمایه روی می‌دهند، به تعاریف و گزاره‌های مبهم، و نتایجی اشتباه می‌رسد.
این نقد در بحبوحۀ «رکود بزرگ» منتشر شد. در آن روزها پروندۀ غرامت‌ستانی از آلمان و نظام استاندارد طلا مثل یوغ‌های خفه‌کننده‌ای گردن اقتصادهای بزرگ دنیا را می‌فشردند. و کینز به عنوان اقتصاددان دوراندیشی که سال‌ها دربارۀ عواقب خطرناک آن پرونده و این نظام هشدار داده بود، به شهرت و اعتباری مخدوش‌ناشدنی رسید. در این شرایط مخالفت با نظریۀ کینز، مشت به سندان کوبیدن به نظر می‌رسید؛ امّا هایک از این کار ابایی نداشت چون احساس می‌کرد علم اقتصاد در آستانۀ یک انحراف بزرگ قرار گرفته است.
-
آرمان‌شهر کینزی
رابطۀ کینز و هایک با احترام و صمیمیت آغاز شد. کینز در کتاب «رساله‌ای در باب پول» بزرگوارانه از این اقتصاددان جوان و ناشناختۀ اتریشی نام برد و از نظریه اقتصادی او یاد کرد. ولی این روابط حسنه دیری نپایید. چند ماه بعد در اوایل سال ۱۹۳۱ کینز با هواداری از اِعمال تعرفه‌های وارداتی، موجی از خشم و نفرت را برانگیخت و خودش را با همۀ هواداران راستگرا و چپگرای تجارت آزاد درانداخت.
در این جوّ ضدکینز بود که هایک تعارف را کنار گذاشت و با نوشتن نقد کوبنده‌ای بر همان کتاب «رساله‌ای در باب پول»، توپ اوّل جنگ را شلیک کرد.
-
پول دولت یا پول بازار؟
جان مینارد کینز کتاب دوجلدی «رساله‌ای در باب پول» را در پاییز سال ۱۹۳۰ و در بحبوحه رکود بزرگ منتشر کرد. او در این کتاب گفت که رکود و بیکاری ناشی از آن است که کل پس‌اندازهای افراد و بنگاه‌ها به سرمایه‌گذاری تبدیل نمی‌شود. کینز راه حل این مشکل را در یک سیاست پولی فعال می‌دانست که با پایین آوردن نرخ بهره، سرمایه‌گذاران را تشویق کند تا تمامی منابع موجود را در فعالیت‌های مولد به کار بگیرند.
▫️کینز در بخش اول این کتاب به بررسی منشاء تاریخی پول پرداخت. او عنوان کرد که در طول تاریخ شناخته‌شده بشری پول همواره یکی از مهمترین ابزارهای حکمرانی بوده و هیچگاه نمی‌تواند بدون تأیید و تنظیم‌گری دولت وجود داشته باشد.
▫️در تاریخی که کینز از پول روایت می‌کند سیاست پولی و ایجاد تورم به نفع مصلحت کشور یک سنت باستانی است، و در مقابل نظام استاندارد طلا و پول مستقل از دولت، بدعتی جدید و بی‌سابقه و زودگذر به نظر می‌آید.
-
راهی میان سوسیالیسم و سرمایه‌داری
◽️کینز از میانه دهه ۱۹۲۰ آشکارا از مواضع لیبرالیسم کلاسیک فاصله گرفت و به سمت نوعی لیبرالیسم سازماندهی شده و سرمایه‌داری تحت مدیریت حرکت کرد. این تغییر موضع او در مقالاتی مانند «پایان لسه‌فر» و «آیا من یک لیبرال هستم» و «پیامدهای اقتصادی تصمیمات آقای چرچیل» منعکس شده است. مجموعه‌ای از این مقالات چند سال بعد در کتابی با عنوان مقالاتی برای اقناع (Essays in Persuasion) منتشر شد.
◽️کینز در ادامه همین مسیر سیاستمداران حزب لیبرال را قانع کرد تا برای اولین بار در تاریخ انگلستان با برنامه سرمایه‌گذاری دولتی در اقتصاد وارد انتخابات شوند. و در حالی که موهایش را در دفاع از تجارت آزاد سپید کرده بود، بعد از بحران ۱۹۲۹ به عنوان مشاور دولت کارگری از محدودیت تجارت خارجی و تعرفه بستن بر واردات حمایت کرد.
◽️کینز مدعی بود نظام اقتصادی مورد نظرش نه بازار آزاد است، نه سوسیالیسم، بلکه راه سومی است که با شرایط و مقتضیات بریتانیای قرن بیستم تناسب دارد.
-
در بلندمدت همه ما مرده‌ایم
◽️در سال‌های پس از جنگ جهانی اوّل اقتصاد انگلستان ابتدا با تورم مواجه شد و پس از سیاست‌های انقباضی دولت برای مهار تورم، به یک رکود عمیق و طولانی فرو رفت. کینز برای توضیح بیکاری گسترده و مداوم در انگلستان رفته‌رفته از آموزه‌های کلاسیک علم اقتصاد فاصله گرفت و به نظریات جدیدی رسید.
◽️کینز در اوایل دهۀ ۱۹۲۰ به این نتیجه رسید که در دنیای پس از جنگ جهانی، کاهش حجم پول اقتصاد به پدیدۀ خطرناک و مخرّبی تبدیل شده است زیرا شرایط نهادی تغییر کرده‌اند و دستمزدها به راحتی گذشته کاهش نمی‌یابند. در شرایطی که دستمزدها چسبنده‌اند، اگر اقتصاد به اُفت قیمت‌ها (deflation) دچار شود، به زودی به ورطۀ رکود و بیکاری سنگین خواهد افتاد.
◽️کینز بر مبنای همین استدلال به یکی از سرسخت‌ترین مخالفان استاندارد طلا تبدیل شد، زیرا پیشبینی می‌کرد که احیای استاندارد طلا و افزایش ارزش پول، ناگزیر رکود اقتصادی انگلستان را عمیق‌تر خواهد کرد.
-
در کنفرانس صلح
مناظره قرن/ قسمت سیزدهم
◽️جان مینارد کینز به عنوان نماینده ارشد خزانه‌داری بریتانیا در کنفرانس صلح پاریس شرکت داشت ولی در میانۀ مذاکرات بر اثر اختلاف با مقامات دولت و رویّۀ حاکم بر کنفرانس، از خزانه‌داری استعفا داد و به انگلستان برگشت. او در انگلستان کتابی با عنوان «پیامدهای اقتصادی صلح» تألیف کرد و در آن توضیح داد که مقامات بلندپایۀ متفقین در طول مذاکرات آتش‌بس و صلح، فقط به حفظ مقام خودشان و انتقام‌جویی از آلمان فکر می‌کردند و کسی به مصالح مردمان اروپا اهمیّت نمی‌داد.
◽️کینز در این کتاب گفت در اروپا اقتصاد هر کشور‌ی وابسته به تجارت با کشورهای دیگر است بنابراین محاصرۀ اقتصادی کشورهای شکست‌خوردۀ دول محور (یا گرفتن غرامت سنگین از آن‌ها) به همۀ کشورهای اروپایی آسیب می‌رساند؛ ضمن این که هرچه آلمان و متحدان سابقش فقیرتر شوند احتمال بروز انقلاب کمونیستی در آن‌ها بیشتر می‌شود.
-
کینز و جنگ بزرگ
مناظره قرن/ قسمت دوازدهم
◽️در طول جنگ جهانی اوّل کینز ابتدا با عنوان مشاور به استخدام خزانه‌داری انگلستان در آمد و سپس به یک سمت مدیریتی منصوب شد. در این سال‌ها وظیفۀ دشوار تدارک مالی متفقین بر عهدۀ خزانه‌داری انگلستان بود. بار مالی سنگین جنگ، بارها خزانه‌داری را دچار بحران کرد و در نهایت کار به جایی رسید که غیر از دریافت وام و کمک از امریکا چاره‌ای باقی نماند.
◽️در این سال‌های دشوار، انگلستان دار و ندارش را بر سر جنگ گذاشت و جایگاه برترین اقتصاد جهان را به آمریکا واگذار کرد، وکینز به تجربه ای بی‌نظیر از ادارۀ خزانه‌ای عظیم و بحرانی دست یافت. او تدارکاتچی جنگی بود که برای پایان یافتنش لحظه‌شماری می‌کرد و به دولتی خدمت می‌کرد که اهدافش را قبول نداشت.
-
اقتصاددان محله بلومزبری
مناظره قرن/ قسمت یازدهم
جان مینارد کینز در ۲۶ سالگی و بدون آن که مدرک تحصیلی در رشته اقتصاد داشته باشد از سال ۱۹۰۹ برای تدریس دروس اقتصادی در دانشگاه کمبریج انتخاب شد و به سرعت در ردیف اساتید محبوب و مشهور قرار گرفت. کینز بر این باور بود که نظام پولی جهانی در حال تحوّل است و پولی که پشتوانۀ طلا داشته باشد دیگر جوابگوی نیازهای تجاری قرن بیستم نیست. او بر همین اساس یک مبارزۀ فکری طولانی را با استاندارد طلا آغاز کرد که سال‌ها بعد به نتیجه رسید.
◽️کینز در سال‌های پیش از جنگ جهانی اوّل در جمع عدّه‌ای از مشهورترین هنرمندان و نویسندگان سنّت‌شکن انگلستان قرار گرفت که با عنوان «حلقه بلومزبری» شناخته می‌شدند. او در معاشرت مداوم با این هنرمندان رفته رفته به اقتصاددانی تبدیل می‌شد که به حسّ و شهود بیش از آمار و ارقام یا نظریات انتزاعی اهمیت می‌داد.
-
حواری شماره ۲۴۳
مناظره قرن/ قسمت دهم
کینز جوان در دانشگاه ریاضیات خواند امّا بیشتر اوقات و فعالیت‌های فکری‌اش در مباحث دیگری مثل فلسفه و اخلاق صرف می‌شد. او در اوایل دانشجویی به حلقۀ فکری «حواریون کمبریج» دعوت شد و اندیشه‌های ساختارشکن و نوگرای اعضای این محفل را با روحیات خودش سازگار یافت. بعضی از «حواریون» به صمیمی‌ترین دوستان سال‌های آیندۀ کینز تبدیل شدند.
شخصیت فکری کینز در این سال‌ها عمدتاً با مطالعۀ آثار جرج ادوارد مور (۱۹۵۸_۱۸۷۳) و ادموند برک (۱۷۹۷_۱۷۲۹) شکل گرفت. کینز پس از پایان تحصیلات مقدّماتی مدّتی به مطالعۀ پیگیر اقتصاد پرداخت امّا پیشنهاد شرکت در امتحانات اقتصاد را ردّ کرد و تصمیم گرفت کارمند دولت شود.
-
دبیرستان بورژواها
مناظره قرن/ قسمت نهم
کینز با رتبه‌ای بالا در ممتازترین دبیرستان بریتانیا یعنی کالج ایتن (Eton College) قبول شد. در مدارس متوسطه امروز ما سه رشته نظری ریاضی و تجربی و انسانی تدریس می‌شود ولی در انگلستان آن دوره، به طور سنتی فقط دو رشته ریاضی و ادبیات کلاسیک وجود داشت. کینز در هر دوی این رشته‌ها جزء نفرات اوّل مدرسه بود و نمی‌توانست به راحتی تصمیم بگیرد که می‌خواهد در کدامیک از این رشته‌ها به تحصیل ادامه دهد.
سال‌های دبیرستان برای کینز سال‌های موفقیت‌های تحصیلی درخشان و پی‌درپی و نهایتاً پذیرفته شدن با رتبه بالا در دانشگاه شهر زادگاهش یعنی کمبریج بود.
-
تولّد و کودکی کینز
در عصر ویکتوریا متولّد شد. در این دوره تغییرات فرهنگی شگرفی در فضای فکری و فرهنگی انگلستان صورت گرفت. آشنایی با فضای فرهنگی دوره ویکتوریا مثل آشنایی با خاک مزرعه‌ای است که گیاه شخصیت و اندیشه‌های کینز در آن روییده است.
◽️کینز فرزند یکی از اقتصاددان‌های مطرح انگلستان بود و به واسطه حلقه دوستان نزدیک پدرش خیلی زود و از نزدیک با تازه‌ترین اندیشه‌های اقتصادی و فرهنگی آن روزگار آشنا شد. این بخت بی‌نظیر در کنار نبوغ خیره‌کننده ذهنی او قرار گرفت و زمینه‌ساز پرورش یکی از بزرگترین اقتصاددانان طول تاریخ شد.
-
هایک به لندن می‌رود
هایک در آغاز دهه ۱۹۳۰ برای سخنرانی در یکی از دانشگاههای بزرگ انگلستان دعوت شد. سخنرانی‌‌های او چنان مورد توجه قرار گرفت که دانشگاه او را به عنوان استاد مهمان دعوت به کار کرد.
حضور هایک در فضای فکری و اجتماعی انگلستان او را قدم به قدم به دوئل فکری با کینز نزدیکتر کرد. این دوئل سرانجام با نقدی که هایک به کتاب «رساله‌ای درباب پول» نوشت، آغاز شد.
قسمت هفتم پادکست مناظره قرن نگاهی است به سالهایی که هایک در محافل دانشگاهی لندن به شهرت و محبوبیت رسید و در نهایت به انگلستان مهاجرت کرد.
-
هایک در آخرین سال‌های وین؛
بازگشت از آمریکا پایان دوران دانشجویی هایک بود. او در فاصله سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۳۰ با نوشتن چند مقاله مهم در نقد اقتصاد امریکایی کم‌کم به عنوان یک اقتصاددان جوان و صاحب‌آتیه در داخل و خارج از کشور شناخته شد و تلاش‌هایش را برای بسط و تکمیل نظریات اقتصادی مکتب اتریش آغاز کرد.
◻️در آن سال‌ها مدرن‌ترین اقتصاددانان آمریکا ادعا می‌کردند که «رکود» یک ضعف عمومی اقتصادی است و برای بهبود آن باید دولت با اقدامات درمانی و تقویتی وارد عمل شود. اما هایک سعی کرد نشان دهد که رکود پیامد ناخواسته مداخلات پولی - اعتباری دولت در بازار است. پس برای بازگشت به سلامت اقتصادی نباید از طریق وام و حمایت مالی از رکود جلوگیری کرد، بلکه باید آن را تاب آورد.
-
چریک فکری علیه تورم و سوسیالیسم؛
اتریش در سال‌های پس از جنگ جهانی اوّل به یکی از شدیدترین ابرتورم‌های طول تاریخ گرفتار شد. «فون هایک» در سال‌های دانشجویی همزمان با مطالعه نظریات پولی، از نزدیک مشاهده می‌کرد که سقوط ارزش پول چه تأثیرات ویرانگری بر زندگی مردم و ساختار اقتصاد دارد و احتمالاً همین مشاهدات و تجربیات شخصی بود که باعث شد او تا پایان عمر بیش از هر اقتصاددان دیگری نسبت به تورم و سیاست‌های تورم‌زا حساسیت داشته باشد. قسمت چهارم از پادکست مناظره قرن مرور کوتاهی بر این فصل مهم از زندگی هایک است.
- Näytä enemmän
