Episodit
-
“Probeer eens hoe het leven van een goed mens je afgaat, iemand die tevreden is met wat hem wordt toebedeeld uit het grote geheel en die niet meer nodig heeft dan zijn eigen rechtvaardig handelen en goede wil”
Met deze protreptische woorden spoort Marcus Aurelius zichzelf en uiteindelijk ons aan.
Is Marcus Aurelius hét voorbeeld van een filosoof-koning, zoals Plato voor ogen had?
Hoe kan je eigen slechte gedrag uitgroeien tot een zieke plek in de kosmos?
En waarom is stoïcijnse filosofie uiteindelijk ook een sociale filosofie?
Te gast is Dennis de Gruyter
De denker die centraal staat: Marcus Aurelius
-
"De hele persoon wordt niet gevonden binnen de filosofie; de totaliteit van de mens wordt niet gevonden met poëzie. In poëzie komen we de concrete, individuele mens rechtstreeks tegen. In filosofie de mens in zijn universele geschiedenis, in zijn wens om te zijn. Poëzie is ontmoeting, meesterschap, ontdekking door genade. Filosofie zoekt, onderzoekt, geleid door een methode."
Op deze manier benadrukte de Spaanse filosoof en schrijver Maria Zambrano het belang van de dialoog tussen filosofie en poëzie.
Hoe moet volgens Zambrano deze verhouding eruit zien?
Wat heeft de figuur van Antigone ons vertellen over het onschuldige slachtoffer?
En waarom moet de persoonlijke biografie van een filosofie juist doorklinken in zijn of haar denken?
Te gast is Thomas Crombez
De denker die centraal staat: Zambrano
-
Puuttuva jakso?
-
“Als versnelling het probleem is, dan zou resonantie wel eens de oplossing kunnen zijn”
Op deze manier drukt de Duitse filosoof en socioloog Hartmut Rosa uit, dat de moderne maatschappij vervreemding in de hand werkt door continue versnelling.
Wat zijn bij Rosa horizontale, verticale en diagonale resonantie?
Waarom is onbeschikbaarheid hiervoor noodzakelijk?
Op welke manier is resonantie de weg naar onthaasting?
Te gast: Peter Sas
De denker die centraal staat: Rosa
-
“Politiek heeft ten minste twee uitgangspunten van beslissende betekenis: het van de Griekse polis uitgaande concept van de staatspolitiek; en het Chinese tianxia-concept van een wereldpolitiek”
Op deze manier drukt de hedendaagse Chinese politiek-filosoof Zhao Tingyang uit dat in het Chinese denken boven de orde van staten nog een andere orde bestaat.
Hoe is “alles onder de hemel” volgens Zhao Tingyang een alternatief voor het westerse denken van binnen vs. buiten?
Waarom is het belangrijk om de aarde als subject zien?
En hoe is tianxia het antwoord op de uitdagingen waar we nu als mensheid voor staan?
Te gast is Haroon Sheikh
De denker die centraal staat: Zhao Tingyang
-
“Omdat de vormen van het menselijke gevoel veel meer overeenstemmen met muzikale vormen dan met de vormen van taal, kan de muziek de aard van de gevoelens onthullen met een gedetailleerdheid en een echtheid die de taal niet kan benaderen”
Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof Susanne Langer uit dat we het domein van de logica moeten oprekken.
Wat bedoelt Langer met “feeling” en waarom is het iets anders dan gevoel?
Waarom is muziek lange tijd met dedain bekeken, maar nu juist een voorbeeld voor andere kunstvormen?
En waarom is het feit dat wij symbolische wezen zijn, in onze tijd potentieel gevaarlijk?Te gast is Marlies de Munck
De denker die centraal staat: Langer
-
“Veel betekent het te vechten terwijl men de oorlog verafschuwt, de nederlaag te accepteren terwijl men het verlangen naar het geluk bewaart, tegenover de vernietiging te staan terwijl men het idee van een hogere beschaving koestert. Daarin volbrengen wij meer dan jullie omdat wij onszelf moeten overwinnen. (…) Wij hadden veel te bedwingen, en misschien in de eerste plaats de eeuwige verleiding om op jullie te lijken.”
Met deze woorden drukte Albert Camus in Brieven aan een Duitse vriend uit dat het kwaad allereerst in onszelf bevochten moet worden, maar dat er ook een noodzaak tot verzet tegen geweld en ontmenselijking bestaat.
Wat is de hogere liefde waar Camus van spreekt?
Op welke manier reageert hij anders dan zijn “Duitse vriend” op de absurditeit van het bestaan?
En waarom zijn deze brieven een sleutelwerk in het oeuvre van Camus?
Te gast is Bas Heijne
Het werk dat centraal staat: Brieven aan een Duitse vriend
-
“Foucaults commandosamenleving vol hospitalen, gestichten, gevangenissen, kazernes en fabrieken is niet meer de maatschappij van nu. We hebben inmiddels allang een samenleving van fitnessstudio’s, kantoortorens, banken, vliegvelden, shopping malls en laboratoria voor gentechnologie.”
Op deze manier drukt de Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han uit dat we vandaag de dag geen externe controle van een panopticum meer nodig hebben, omdat we die helemaal hebben geïncorporeerd.
Waarom laten we ons vrijwillig uitbuiten in wat Han “de vermoeide samenleving” noemt?
Zei Marx dat religie “opium van het volk” of “opium voor het volk” is, en waarom is dat verschil belangrijk?
En welke prijs zijn we bereid te betalen om van negativiteit tot positiviteit te komen?
Te gast is Floris Schleicher
De denker die centraal staat: Han
-
“Het doel van de wetten is niet om af te schaffen of te beperken, maar om vrijheid te behouden en te vergroten.”
Op deze manier drukte John Locke een van de basisbeginselen van zijn klassieke liberalisme uit.
Waarom is voor de samenleving die Locke voor ogen had, persoonlijke matiging onmisbaar?
Wat is de tragedie van het liberalisme?
En waarom is Locke in zekere zin een slachtoffer van zijn eigen succes?
Te gast is Bert van den Brink
De denker die centraal staat is Locke
-
“Tegenwoordig is alles middel geworden. Er is geen doel meer. Wij weten niet meer, waarheen wij op weg zijn. […] Zo is de mens, die oorspronkelijk het doel was van elk menselijk stelsel, in werkelijkheid volkomen geworden tot middel van juist die middelen, die hem moesten dienen: bijvoorbeeld de economie of de staat.”
Deze scherpe analyse van de tijd gaf Jacques Ellul al in 1948.
Waarom wordt Ellul “de man die alles al voorzien had” genoemd?
Hoe holt het technologisch-economische systeem onze vrijheid uit?
En waarom wantrouwde hij filosofen?
Te gast is Frank Mulder
De denker die centraal staat is Ellul
-
“Aangezien de ervaring ons toont dat zij die in een hemel en hel geloven tot elk soort misdaad in staat zijn, is het evident dat de neiging tot het kwade niet voortkomt uit onwetendheid van het bestaan van God en niet gecorrigeerd wordt door de kennis die men verwerft van een God die straft en beloont. [...] We hebben geen enkel recht om te beweren dat een atheïst noodzakelijk losbandiger moet leven dan een afgodendienaar.”
Op deze manier brak de 17e eeuwse filosoof Pierre Bayle een lans voor de atheïst.
Waarom ging Bayle nog veel verder in zijn tolerantie en godsdienstvrijheid dan zijn vooruitstrevende tijdgenoten als John Locke?
Hoe balanceert hij tussen scepsis en geloof?
En waarom gelooft hij dat juist absolutisme de juiste staatsvorm is voor tolerantie?
Te gast is Patrick Loobuyck
De denker die centraal staat: Bayle
-
“Als het één van de taken van de filosofie is om de heerschappij van het woord over de menselijke geest te verbreken - ten eerste door misverstanden over de relaties tussen concepten te verhelpen die bijna onvermijdelijk ontstaan door ons taalgebruik, en, ten tweede, door onze gedachten te bevrijden van datgene waarmee zij door de uitdrukkingsmiddelen van de alledaagse taal worden opgezadeld - dan kan mijn Begriffsschrift een nuttig werktuig zijn voor de filosoof”
Zo beschrijft Gottlob Frege het belang van zijn filosofische project: het opschonen van de wiskundige en filosofische taal.
Waarom was de introductie van onder meer de kwantor zo’n revolutie in wiskunde en filosofie?
Op welke manier kwam hij met een antwoord op de oude filosofische droom van onder andere Leibniz?
En hoe bracht hij de linguistic turn in gang?
Te gast: Wim Vanrie
De denker die centraal staat: Frege -
Met wat zal
Ik de wereld vergelijken?
Maanlicht, gereflecteerd
In dauwdruppels,
vallend van een
KraanvogelsnavelOp deze manier drukt de 13e eeuwse Japanse denker Zenmeester Dōgen uit dat alle dingen verbonden zijn in vergankelijkheid en daarmee tegelijk iets onvergankelijks bevat.
Hoe verwerft Dōgen niet via, maar ín meditatie inzicht in de verlichting?
Wat is voor hem uiteindelijk de weg om gestalte te geven aan de compassie met de tienduizend dingen?
En op welke manier is Heidegger met zijn grote werk Sein und Zeit schatplichtig aan het Japanse zenboeddhisme van Dōgen?
Te gast is Michel Dijkstra
De denker die centraal staat: Zenmeester Dōgen
-
"Gelukkig leven (..) willen alle mensen, maar als het er op aankomt scherp te onderscheiden wat nu precies het leven gelukkig maakt, tasten ze in het duister.”
Op deze manier drukte de Romeinse filosoof Seneca uit dat we het geluk op de verkeerde plek zoeken.
Wat is volgens Seneca wél de goede plek om het geluk te zoeken?
Hoe hangen zorg voor de ziel en zorg voor het lichaam samen?
Waarom wordt hij vaak gereduceerd tot interessante aforismen, terwijl zijn natuurfilosofie onmisbaar is voor een goed begrip van zijn denken?
Te gast is Dennis de Gruijter
De denker die centraal staat: Seneca
-
Wreedheid meer haten dan enig ander kwaad veroordeelt iemand tot een leven van skepsis, besluiteloosheid, walging en vaak misantropie. Het is een te grote bedreiging van de rede voor de meeste filosofen om het überhaupt te overdenken.
Op deze manier drukte de Lets-Amerikaans politiek-filosoof Judith Shklar uit dat wreedheid te vaak vermeden wordt als moreel criterium.
Wat bedoelt Shklar met het liberalism of fear?
Waarom moeten we meer aandacht hebben voor ordinary vices - de dagelijkse ondeugden?
En waarom krijgt ze het verwijt dat haar filosofie te weinig hoopvol is?
Te gast is Thijs Kleinpaste
De denker die centraal staat: Shklar
-
"Oorzaak en Gevolg zijn synchroon en ze zijn slechts verschillende woorden voor dezelfde essentie"
Op deze manier zette de Schotse filosoof Mary Shepherd het denken over causaliteit op zijn kop.
Welke eigen positie neemt Shepherd in binnen het Britse empirisme dat nadenkt over de verhouding van de geest tot de externe wereld?
Welke parallellen zijn er te trekken tussen haar denken en het denken van Kant, ondanks dat ze slechts een brak essay over hem had gelezen?
En waarom is Shepherd in de vergetelheid geraakt, terwijl ze zo relevant is voor het hedendaagse denken over causaliteit?
Te gast is Victor Gijsbers
De denker die centraal staat: Shepherd
Meer van Victor? Kijk op zijn eigen YouTube-kanaal: https://www.youtube.com/@VictorGijsbers
En lees ook zijn vertaling van het Tractatus van Wittgenstein: https://www.boomfilosofie.nl/product/100-10270_Tractatus -
“Een ieder van ons schuilt in een pantser, dat de opgave heeft de tekenen af te weren. Tekenen geschieden onophoudelijk aan ons, leven is aangesproken worden, wij hoeven alleen maar aanwezig te zijn en waar te nemen. Maar dat waagstuk is ons te gevaarlijk, de geluidloze donderslagen schijnen ons steeds weer met vernietiging te bedreigen, en wij vervolmaken van geslacht op geslacht de afweerapparatuur."
Op deze manier drukte de Duitse filosoof Martin Buber uit dat we als mens steeds aangesproken worden, maar er vaak voor kiezen om daarvoor niet open te staan.
Waarom schieten we volgens Buber snel van een ik-jij-relatie in een ik-het-relatie? En is dat altijd verkeerd?
Wie of wat is de Eeuwige Jij?
En waarom wordt hem morele anarchie verweten?
Te gast is Peter Sas
De denker die centraal staat: Buber
-
7 februari 2019 verscheen de eerste aflevering van de Podcast Filosofie. En dit, waar je nu naar luistert, is aflevering 100. Daarom in deze aflevering geen filosoof, of filosofisch thema, maar een feestaflevering om terug te blikken op 99 afleveringen Podcast Filosofie.
Te gast: Judith Zweistra, Jozef Waanders, Cees Zweistra en Allard AmelinkHet thema dat centraal staat: de Podcast Filosofie
-
In een paar minuten vertelt het team van de Podcast Filosofie (Allard Amelink, Judith Zweistra, Jozef Waanders en Cees Zweistra) je wie ze zijn, wat je kunt verwachten en hoe jij kan bijdragen.
Ga naar www.petjeaf.com/podcastfilosofie als je de podcast wilt steunen. Volg ons op Instagram en Facebook en deel onze berichten om nieuwe luisteraars te bereiken. Bovenal veel luisterplezier gewenst!
-
“En is het geen plausibele gedachte dat als ‘zijn’ zinloos is en het heelal zonder betekenis, wij nooit het vermogen zouden hebben verkregen, niet alleen om tot andere voorstellingen te komen, maar zelfs om nu juist dit te denken: dat ‘zijn’ inderdaad zinloos is en het heelal zonder betekenis?”
Met het stellen van deze grote metafysische vraag, benadrukt de Poolse filosoof Leszek Kołakowski het belang van het stellen van dergelijke grote vragen.
Wat is volgens Kołakowski het grote gevaar van totalitaire waarheidsclaims, zoals geloof en ideologie die geven?
Waarom is het belangrijk om metafysische vragen te blijven stellen, ook al zijn ze principieel onbeantwoordbaar?
En waarom noemde hij zichzelf een conservatieve socialistische liberaal?
Te gast is Guido Vanheeswijck
De denker die centraal staat: Kołakowski
-
“De mens is lichaam - in het lichaam (als innerlijk leven of ziel) en buiten het lichaam als het gezichtspunt, van waaruit het beide is.”
Op deze manier drukte de Duitse bioloog, socioloog en filosoof Helmuth Plessner uit dat de mens zowel centrisch als excentrisch is.
Op welke manier onderscheidt het excentrische de mens van het dier?
Waarom beschouwt Plessner de mens als kunstmatig van nature?
En op welke manier werken Plessners biologische inzichten door in zijn politieke filosofie, die nog zeer actueel is in het licht van de oorlog in Oekraine?
Te gast is Jos de Mul
De denker die centraal staat is Plessner
Artikel van Jos de Mul en Julien Kloeg over Schmitt en Plessner in relatie tot Oekraïne en Rusland
Wil je meer lezen van of over Plessner? Jos geeft je de volgende tips:
Van Plessner zelf:
Duitstalige uitgaven
Vrijwel alle werken zijn gepubliceerd in de 20 delen van de Gesammelte Schriften: H. Plessner (1980). Gesammelte Schriften Frankfurt am Main: Suhrkamp.De belangrijkste werken daarin zijn :
Plessner, H. (2016). Die Stufen des Organischen und der Mensch. Einleitung in die philosophische Anthropologie. Gesammelte Schriften, In deel IV. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Macht und menschliche Natur. Ein Versuch zur Anthropologie der geschichtlichen Welt. In Gesammelte Schriften, In deel V. Frankfurt am Main: Suhrkamp.Plessner, H. (1981). Grenzen der Gemeinschaft : eine Kritik des sozialen Radikalismus. In Gesammelte Schriften, In deel V Frankfurt am Mail: Suhrkamp.
Plessner, H. (2002). Elemente der Metaphysik (H.-U. Lessing Ed.). Berlin: Akademie Verlag.Plessner, H. (2019). Philosophische Anthropologie. Frankfurt a/M: Suhrkamp.
Daarnaast zijn nog een aantal werken die niet in de Gesammelte schriften zijn opgenomen afzonderlijk gepubliceerd:
Plessner, H. (1961). Lachen en wenen. Een onderzoek naar de grenzen van het menselijk gedrag. Utrecht/Antwerpen: Aula.Plessner, H. (1976). Hoe de mens bestaan kan. Inleiding in de wijsgerige antropologie. Alphen aan de Rijn: Samsom.Plessner, H. (2021). Grenzen van de gemeenschap. Kritiek van radicale sociale bewegingen. Gorredijk: Noordboek.
Nederlandtalige uitgaven
Plessner, H. (1970). Laughing and Crying: A Study of the Limits of Human Behavior. Evanston,: Northwestern University Press.Plessner, H. (1999). The Limits of Community: A Critique of Social Radicalism (A. Wallace, Trans.). Amherst, N.Y.: Humanity Books.Plessner, H. (2018). Political anthropology. Evanston, Illinois: Northwestern University Press.Plessner, H. (2019). Levels of Organic Life and the Human (M. Hyatt, Trans.). New York: Fordham University Press.
Engelse vertalingen
Secundaire literatuurInleidend
Jos de Mul, ‘Aan deze zijde van de utopie’. De wijsgerige antropologie van Helmuth Plessner, Inleiding in: Carola Dietze, Helmuth Plessner, leven en werk. Rotterdam: Lemniscaat, 2014. Gratis te downloaden : https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6380-aan-deze-zijde-van-de-utopieDietze, C. Plessner. Leven en werk. Met een inleiding door Jos de Mul. Rotterdam: Lemniscaat.Fischer, J. (2008). Philosophische Anthropologie. Eine Denkrichtung des 20.Jahrhunderts. Freiburg/München: Verlag Karl Alber.De Mul, J. ( ed.), Plessner's Philosophical Anthropology. Perspectives and Prospects. Amsterdam/Chicago: Amsterdam University Press/Chicago University Press, 2014, 498 p. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boeken/5744-artificial-by-nature-plessners-philosophical-anthropology-perspectives-and-prospects
De Mul, J. (2013). Understanding Nature. Dilthey, Plessner and biohermeneutics. In G. D’Anna, H. Johach, & E. S. Nelson (Eds.), Dilthey, Anthropologie, und Geschichte (pp. 459-478.). Würzburg: Königshausen & Neumann. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6288-understanding-nature-dilthey-plessner-and-biohermeneuticsDe Mul, J. The Emergence of Practical Self-Understanding. Human Agency and Downward Causation in Plessner’s Philosophical Anthropology. In: Human Studies, December 2018 (DOI: 10.1007/s10746-018-09483-2). Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/artikelen-in-academische-tijdschriften/6539-the-emergence-of-practical-self-understanding-human-agency-and-downward-causation-in-plessner-s-philosophical-anthropologyDe Mul, J. Polyzentrizität und Poly(ex)zentrizität: neue Stufen der Positionalität? Zu Telerobotern, Craniopagus-Zwillingen und globalen Gehirnen. In: A. Henkel & G. Lindemann (Hrsg.) Mensch und Welt im Zeichen der Digitalisierung. Baden Baden: Nomos, 2019, 187-207. Gratis te downloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6538-polyzentrizitaet-und-poly-ex-zentrizitaet-neue-stufen-der-positionalitaet-zu-telerobotern-craniopagus-zwillingen-und-globalen-gehirnenDe Mul, J. The Political Task of Philosophical Anthropology in the Age of Converging Technologies. In Erik Norman Dzwiza-Ohlsen & Andreas Speer (Hrsg). Philosophische Anthropologie als interdisziplinäre Praxis. Max Scheler, Helmuth Plessner und Nicolai Hartmann in Köln – historische und systematische Perspektiven. Paderborn: Brill/Mentis, 2021, 305-326. Gratis te dwonloaden: https://www.demul.nl/nl/publicaties/boekbijdragen/6593-the-political-task-of-philosophical-anthropology-in-the-age-of-converging-technologies-1
Voor gevorderden - Näytä enemmän
