Episodit
-
informacje o podkaście, odcinkach i autorach: https://teologiazkatowic.pl
Punktem wyjścia jest pytanie o to, czy istnieje taka dziedzina teologii: neuroteologia. W trakcie rozmowy to pytanie rozrosło się do kilku odrębnych kwestii.
Zaczęliśmy od przypomnienia, czym jest teologia, którą uprawiamy oraz prób ustalenia, na ile prawomocna jest nazwa “neuroteologia”. Następnie przeszliśmy do pytania ogólniejszego: na ile wyniki badań nauk nowożytnych są przydatne dla teologii i w duszpasterstwie. Czyli postawiliśmy pytanie o status wyników badań naukowych jako źródła teologii, albo inaczej mówiąc: jako miejsca teologicznego.
Niejako po drodze pojawiały się na krótko jeszcze inne tematy, które zapewne będzie trzeba rozwinąć. Prosimy o sygnalizowanie tego w komentarzach.
W rozmowie nawiązujemy do:
Podcast Pogłębiarka o neuroteologii: https://open.spotify.com/episode/1S6OmcHbSrcY80OJqGz9o2?si=JNfMfTsgToim6FWryESmpQ
Andrew B. Newberg, Principles of Neurotheology, Surrey: Ashgate, 2010.
Melchior Cano, O źródłach teologii, przełożył: Biskup Julian Wojtkowski, Olsztyn 2016. https://uwm.edu.pl/ztdif/archiwum/zrodla/cano_pl.pdf
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Teologia dzisiaj: perspektywy, zasady, kryteria, Watykan 2012 https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_cti_doc_20111129_teologia-oggi_pl.pdf
“W tej krytycznej asymilacji i integracji przez teologię danych pochodzących z innych nauk filozofia odgrywa rolę pośredniczącą” (82).
A oto zapis podobnego sporu przedstawionego na konferencji zorganizowanej przez uniwersytet w Durham, a dotyczącego zasadności konceptu: “digital theology”: https://rebus.us.edu.pl/handle/20.500.12128/21654
W rozmowie pojawił się wątek ludzkiego przeżywania cielesności, zmysłów oraz odwołanie od E. Levinasa. Link do tekstu na ten temat: Jan Słomka, Zagadnienie cielesności w ujęciu Emmanuela Lévinasa: rozkosz erotyczna i pieszczota: https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.ojs-doi-10_15633_lie_3579/c/3579-3470.pdf -
*Informacje o podkaście i autorach: https://teologiazkatowic.pl *
Teologiczne refleksje i rozmowy szybko docierają do pytania o poznawczą wartość ich treści. Uznaliśmy, że warto dotknąć tego zagadnienia już w pierwszych odcinkach naszego podkastu.
Wbrew nadziei niektórych osób spragnionych pewności oraz obawom tych najbardziej skoncentrowanych na intelektualnej rzetelności - teologia z prawdziwego zdarzenia nie próbuje "łapać Pana Boga za nogi", nie stara się zamknąć Tajemnicy w puszce jasnych odpowiedzi. Obok teologii twierdzeń ("pozytywnej") istnieje ogromnie ważna teologia zaprzeczeń ("negatywna"). Pierwszej potrzebujemy, żeby czcić Boga i wejść z Nim w relację (bo do tego trzeba cokolwiek o Nim wiedzieć). Mamy prawo do jakichś twierdzeń, bo wierzymy, że sam Bóg coś nam o sobie powiedział. Ale drugi typ teologii jest konieczny, żeby nie popełniać bałwochwalstwa - nie oddawać czci naszym wyobrażeniom zamiast prawdziwemu Bogu, nie mylić tworów naszej myśli z prawdą Tajemnicy, która nas stwarza i nie może być przez nas ogarnięta. Jak powiada prorok Izajasz: "Doprawdy, jesteś Bogiem ukrytym, Boże Izraela i Zbawco" (Iz 45,15). Bóg, który nam się objawia, nie przestaje się wymykać pojmowaniu. Jest naszym zbawcą i daje się poznać przez miłość - ale tego, co znaczy miłość Boga, uczymy się dopiero z Jego objawienia. Uczymy się, kontemplując Jezusa ("kto mnie zobaczył, zobaczył także i Ojca" - J 14,9), rozważając Jego ofiarność aż po krzyż... To do nas przemawia, ale pozostaje niepojęte.
W rozmowie o teologii negatywnej nie koncentrujemy się tylko na „mowie o Bogu”. Próbujemy także przejść do refleksji nad jej wpływem na antropologię teologiczną – na ujmowanie człowieka jako tajemnicy.
W drodze naszej refleksji towarzyszą nam lektury:
T. Dzidek, "Granice rozumu w teologicznym poznaniu Boga", Kraków 2001;
Rahner, Karl, „Doświadczenia katolickiego teologa”. Znak 44, nr 441 (2) (1992): 72-82 - link do nagrania wideo wykładu Rahnera: Videoportal Universität Freiburg (uni-freiburg.de) https://videoportal.uni-freiburg.de/m/c15bab2edd7be6b3476023b71a9e2ec2fa98dc578487a82c82954096f10fcc449555f3da852c065ad2e741c6da90c3bc46758cbb694f582f20eab963bfed3f3;
G. Greshake, "Wierzę w Boga Trójjedynego", Kraków 2002;
B. Pascal, "Myśli", Warszawa 2015.
Przywołane teksty soborowe oraz papieski:
Sobór Laterański IV (1215):
„… pomiędzy Stwórcą a stworzeniem nie można dopatrzeć się tak wielkiego podobieństwa, żeby nie trzeba było widzieć większej pomiędzy nimi różnicy”.
Sobór Watykański II, Konstytucja „Gaudium et Spes” nr 22 (1965):
„Tajemnica człowieka wyjaśnia się naprawdę dopiero w tajemnicy Słowa Wcielonego. Albowiem Adam, pierwszy człowiek, był figurą przyszłego, mianowicie Chrystusa Pana. Chrystus, nowy Adam, już w samym objawieniu tajemnicy Ojca i Jego miłości objawia w pełni człowieka samemu człowiekowi i okazuje mu najwyższe jego powołanie.”
Jan Paweł II, homilia w Warszawie na Placu Zwycięstwa (1979):
„Kościół przyniósł Polsce Chrystusa – to znaczy klucz do rozumienia tej wielkiej i podstawowej rzeczywistości, jaką jest człowiek. Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej: człowiek nie może siebie sam do końca zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć, ani kim jest, ani jaka jest jego właściwa godność, ani jakie jest jego powołanie i ostateczne przeznaczenie. Nie może tego wszystkiego zrozumieć bez Chrystusa.” -
Puuttuva jakso?
-
Rozmowa o pożytkach zarówno z krytycznego rozumu, jak i z efektów nauk szczegółowych, w obszarze duchowości. Wbrew nieszczęsnemu dualizmowi dusza-ciało (oraz to, co duchowe – to, co cielesne) jesteśmy jako ludzie całością - i tak jak funkcjonowanie w obszarze cielesności, biologii, aktywności w sprawach bytowych, pozostaje duchowe dzięki interakcji z Bożym Duchem, tak również oddawanie się modlitwie i przeżywanie odniesień spraw z naszego życia do Boga (a także Bożego wpływu na te sprawy) podlega naturalnym uwarunkowaniom oraz powinno być przeżywane rozumnie, czyli trzeźwo. Takie jest podejście autentycznie chrześcijańskie, ponieważ wierzymy w Chrystusa będącego naprawdę i w pełni Bogiem, a jednocześnie naprawdę i w pełni człowiekiem.
Nasz dialog osnuty jest wokół następujących kwestii:
1) Rozumność w znaczeniu potocznym, naukowym, filozoficznym.
2) Magiczno-zabobonne a chrześcijańskie widzenie duchowości.
3) Nieuchronne zanurzenie wszelkich doznań duchowych w przeżyciach psychicznych i procesach neurobiologicznych.
4) Działanie Boga poprzez to, co naturalne, harmonizacja łaski z naturą.
Lektury pożyteczne dla pogłębienia poruszonych treści:
1) D. Edwards, “Jak działa Bóg?” (tłum. M. Chojnacki), Kraków: Wyd. WAM 2013;
2) W. Grygiel, D. Wąsek, “Teologia ewolucyjna. Założenia - problemy – hipotezy", Kraków: Copernicus Center Press 2022;
3) C. Tresmontant, “Esej o myśli hebrajskiej” (tłum. M. Tarnowska), Kraków: Wyd. Znak 1996. -
W kolejnym odcinku podkastu komentujemy tekst szeroko rozpowszechniony 29 lutego 2024 roku: https://newdailycompass.com/en/identyfikacja-nastepnego-papieza-notatki-kardynala
Jest to manifest watykańskich przeciwników papieża Franciszka. Przyglądamy się jego zawartości teologicznej i prawno-kanonicznej. Próbujemy zrozumieć teologiczne źródła niezrozumienia nauczania Franciszka.
W trakcie rozmowy przywołujemy inny tekst, zawierający podobne akcenty teologiczne, ale w przeciwieństwie do manifestu „Tożsamość następnego papieża” lojalny wobec Franciszka.
Z papieskiego okna nie ma jednej odpowiedzi na wszystkie problemy świata - Więź (https://wiez.pl/2024/01/30/z-papieskiego-okna-nie-ma-jednej-odpowiedzi-na-wszystkie-problemy-swiata/)
oraz komentarz:
Teologia to nie matematyka. Papież, Giertych i prawda - Więź (https://wiez.pl/2024/03/09/teologia-to-nie-matematyka-papiez-giertych-i-prawda/) -
Przy okazji pierwszego podkastu wywołany został temat oświecenia i jego wpływu na Kościół (teologię katolicką). Rzecz warta jest pogłębienia o tyle, że dynamizmy ówczesnych przemian kulturowych bynajmniej nie wygasły i w różnych formach pulsują nadal, uwarunkowując także wielorako refleksję teologiczną. Zapraszamy do zmierzenia się z tym tematem!
O Antonio Rosminim: https://www.rosmini.it
Wątki klasyków pojawiające się w podkaście:
Kant, I., Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?, „Berlinische Monatsschrift“,12 (1784).
"Oświecenie jest wyjściem człowieka z zawinionej przez niego niedojrzałości. Niedojrzałość jest niezdolnością posługiwania się rozumem bez prowadzenia przez kogoś innego. Ta niedojrzałość jest zawiniona, o ile jej przyczyna nie tkwi w niedostatku rozumu, lecz w braku determinacji i odwagi, by się nim posługiwać, nie będąc kierowanym przez drugiego. Sapere aude! Miej odwagę posłużyć się własnym rozumem! To jest zatem hasło oświecenia".
Lessing, G.E., Über den Beweis des Geistes und der Kraft, w: tenże, Werke, t. 8, Göpfert, H.G. (red.) München 1976.
„Przypadkowe prawdy historyczne nigdy nie mogą stać się dowodem koniecznych prawd rozumu“.
Lessing, G.E., Erziehung des Menschengeschlechts §1-4
"Czym jest wychowanie dla pojedynczego człowieka, tym jest Objawienie dla całego rodzaju ludzkiego.
Wychowanie jest objawieniem, które wydarza się pojedynczemu człowiekowi; Objawienie jest wychowaniem, które przydarzyło się całemu rodzajowi ludzkiemu i wciąż się dzieje. […]
Wychowanie nie daje człowiekowi nic, czego nie mógłby on też mieć sam z siebie: ono daje mu to, co mógłby mieć sam z siebie, tylko szybciej i łatwiej. Zatem także Objawienie nie daje rodzajowi ludzkiemu niczego, do czego rozum ludzki, pozostawiony sam sobie, nie mógłby dojść: ono dało i daje mu te najważniejsze sprawy jedynie szybciej."
Adorno, T., Horkheimer, M., Dialektik der Aufklärung, Amsterdam 1949, s. 8.
"Przyczyn upadku Oświecenia w mitologię nie należy szukać tak bardzo w obmyślonych w celu spowodowania tego upadku nowoczesnych mitologiach nacjonalistycznych, pogańskich i innych lecz w samym Oświeceniu, które zamiera w lęku przed prawdą" („…bei der in Furcht vor der Wahrheit erstarrenden Aufklärung selbst”). -
Druga część tytułu tego podkastu dobrze oddaje nasze krytyczne nastawienie do wyliczanki znanej jako sześć prawd wiary. Ponieważ w trakcie rozmowy nie nawiązujemy wprost do tytułowych określeń, podajemy tutaj krótki komentarz wyjaśniający użyte słowa: Dziwoląg – ponieważ jest to zestaw tez wzorowany formalnie na twierdzeniach naukowych, co jest dziwacznym pomieszaniem wiary i wiedzy. Również dobór i sposób ujęcia treści jest co najmniej dyskusyjny. Endemit – gdyż taki zestaw występuje tylko w Polsce.
Nasz wniosek: Trzeba wyrzucić sześć prawd wiary z wszystkich katechizmów i podręczników do katechizacji. Każda próba reformy jest tylko wzmacnianiem fałszywej perspektywy, jaką narzuca forma i treść tej wyliczanki.
O różnicy między wiarą a wiedzą: Bóg to nie krasnoludek. Czym jest wiara? - Więź (wiez.pl)
Historię powstania i rozpowszechnienia się w Polsce sześciu prawd wiary opisuje Jarema Piekutowski w Tygodniku Powszechnym: Prawdy znikąd, “Tygodnik Powszechny” 26.06.2016. Prawdy znikąd | Tygodnik Powszechny
Zbigniew Kubacki jest krytyczny, ale chce sześć prawd wiary reformować, a nie wyrzucić z katechizmów: Z. Kubacki, Krytycznie o sześciu prawdach wiary i przepowiadaniu Kościoła, „Studia Bobolanum” 30 (2019) 4, s. 5–33. Krytycznie o sześciu prawdach wiary w nauczaniu i przepowiadaniu Kościoła | (studiabobolanum.pl)
Janusz Królikowski kontynuuje myśl Kubackiego. Podaje też wiele ciekawych informacji o wcześniejszych inicjatywach katechizmowego wyliczenia głównych prawd wiary. J. Królikowski, Sześć prawd wiary. Geneza i niektóre aspekty treściowe, “Teologia w Polsce” 15 (2021) 1, s. 7–34. Widok Sześć prawd wiary. Geneza i niektóre aspekty treściowe (kul.pl)
