Episoder
-
In de vijfde aflevering stort Janny van der Heijden zich op het zintuig dat in alle afleveringen al eens voorbij is gekomen, maar waar nog veel meer over te vertellen is: de tong. Inmiddels is er al verteld dat zien, ruiken, horen en voelen allemaal bijdragen aan onze smaakbeleving. En dat daar volop gebruik van wordt gemaakt in supermarkten, restaurants en op straat. Maar minstens zo essentieel bij dit alles, en nét zo onmisbaar, is het proeven. Want zonder goed proeven, geen lekker eten.
Janny's smaakpapillen worden in de aflevering weer aan het werk gezet in de keuken van chef-kok Niven Kunz, en ook oude bekenden smaakprofessor Peter Klosse, onderzoeker Coosje Dijkstra, culinair journalist Hassnae Bouazza en gedragswetenschapper Roel Hermans dragen hun steentje weer bij. Met hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum blikt Janny vooruit: hoe kunnen we ervoor zorgen dat we met z'n allen gezonder gaan eten? En hoe kunnen we nieuwe generaties daarbij helpen?
Bekijk ook de tv-serie van Janny: Voeding en ons brein op NPO Start. (https://www.npostart.nl/voeding-en-ons-brein/POW_05573318)
Lekker eten kan je intens gelukkig maken. Maar hoe belangrijk is voedsel voor ons brein? En wat kunnen we doen met onze voeding om dat brein en ons lichaam zo gezond mogelijk te houden? Dat ontdekt Janny van der Heijden in de nieuwe serie: Voeding en ons brein. Samen met toponderzoekers test Janny hun inzichten in de praktijk.
🎧 Actuele podcasts van MAX (https://www.maxvandaag.nl/podcast/podcast-overzicht/)
ℹ️ Meer info over podcasts (https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/media-cultuur/wat-is-een-podcast/)
🔗 MAXVANDAAG (https://www.maxvandaag.nl/)
📧 Reageren? Mail naar [email protected]
📷 Volg Omroep MAX op Instagram (https://www.instagram.com/omroepmax_/)
Janny over Prikkels is een podcast van Omroep MAX ism Podworkz -
In de vierde aflevering ontdekt Janny van der Heijden alles over ons grootste zintuig, met een oppervlakte van maar liefst 2 m2: de huid! Met onze huid voelen we, door middel van aanrakingen, trillingen en waarneming van pijn- en temperatuurprikkels. Extra gevoelig voor al deze sensaties zijn de lippen, wangen en tong. De huid en voelen zijn dus sterk aanwezig in onze beleving van eten. Belangrijk hierbij, is het begrip ‘mondgevoel’. Hoe iets in onze mond voelt, bepaalt namelijk voor een heel groot deel hoe we het waarderen.
Om te achterhalen hoe dit zintuig door onze omgeving wordt geprikkeld, klopt Janny weer aan bij goede bekenden gedragswetenschapper Roel Hermans, chef-kok Niven Kunz, onderzoeker Coosje Dijkstra, smaakprofessor Peter Klosse en hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Culinair journalist Hassnae Bouazza vertelt over nog een belangrijke band tussen voelen en eten: eten met de handen. Ongepast, of juist een goede manier om een band op te bouwen met het eten? En Joke Boon, geboren zonder reukvermogen, en Jan Jaap Hamers, sinds een paar jaar blind, onthullen hoe voelen in hun beleving onmisbaar is als het gaat om voeding.
Bekijk ook de tv-serie van Janny: Voeding en ons brein op NPO Start. (https://www.npostart.nl/voeding-en-ons-brein/POW_05573318)
Lekker eten kan je intens gelukkig maken. Maar hoe belangrijk is voedsel voor ons brein? En wat kunnen we doen met onze voeding om dat brein en ons lichaam zo gezond mogelijk te houden? Dat ontdekt Janny van der Heijden in de nieuwe serie: Voeding en ons brein. Samen met toponderzoekers test Janny hun inzichten in de praktijk.
🎧 Actuele podcasts van MAX (https://www.maxvandaag.nl/podcast/podcast-overzicht/)
ℹ️ Meer info over podcasts (https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/media-cultuur/wat-is-een-podcast/)
🔗 MAXVANDAAG (https://www.maxvandaag.nl/)
📧 Reageren? Mail naar [email protected]
📷 Volg Omroep MAX op Instagram (https://www.instagram.com/omroepmax_/)
Janny over Prikkels is een podcast van Omroep MAX ism Podworkz -
Mangler du episoder?
-
In de derde aflevering richt Janny van der Heijden zich op de oren, en de auditieve verleidingen waar we dagelijks mee te maken krijgen. Een knapperig chipje dat kraakt tussen je kiezen geeft niet alleen een aangenaam mondgevoel, het klinkt ook lekker, want het vertelt je dat de chips vers zijn. Ook geluid in je omgeving heeft veel invloed. Keiharde muziek in een restaurant leidt af van wat je voor je hebt staan. Maar een fijn, rustig, Frans muziekje versterkt de beleving van die klassieke rode wijn. Hoe wordt er met deze prikkelingen gespeeld? En hoe worden we daarbij beïnvloed in onze eetkeuzes?
Janny klopt voor antwoorden weer aan bij o.a. smaakprofessor Peter Klosse, chef-kok Niven Kunz, gedragswetenschapper Roel Hermans, onderzoeker Coosje Dijkstra en internist, endocrinoloog en hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Bakker Cas Wolters vertelt hoe het is om niet te kunnen horen, en schrijver en columnist Hassnae Bouazza gaat in gedachten terug naar de geluiden van haar jeugd in Marokko.
Bekijk ook de tv-serie van Janny: Voeding en ons brein op NPO Start. (https://www.npostart.nl/voeding-en-ons-brein/POW_05573318)
Lekker eten kan je intens gelukkig maken. Maar hoe belangrijk is voedsel voor ons brein? En wat kunnen we doen met onze voeding om dat brein en ons lichaam zo gezond mogelijk te houden? Dat ontdekt Janny van der Heijden in de nieuwe serie: Voeding en ons brein. Samen met toponderzoekers test Janny hun inzichten in de praktijk.
🎧 Actuele podcasts van MAX (https://www.maxvandaag.nl/podcast/podcast-overzicht/)
ℹ️ Meer info over podcasts (https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/media-cultuur/wat-is-een-podcast/)
🔗 MAXVANDAAG (https://www.maxvandaag.nl/)
📧 Reageren? Mail naar [email protected]
📷 Volg Omroep MAX op Instagram (https://www.instagram.com/omroepmax_/)
Janny over Prikkels is een podcast van Omroep MAX ism Podworkz
Transcript:
Janny: Elke dag maken we zo'n 200 eetkeuzes, bewust en onbewust. De voedingsmiddelenindustrie, supermarkten, maar ook reclames spelen daar graag op in en daarbij worden al onze zintuigen ingezet.
Janny: Maar hoe werkt dit dan? Hoe worden we dag in dag uit verleid tot het kopen van minder gezonde keuzes? En hoe kan deze prikkeling ook positief worden ingezet om mensen te stimuleren betere eetkeuzes te maken?
Janny: In de podcast Janny Over Prikkels van Omroep MAX en NPO1 duik ik, Janny van der Heyden in deze dagelijkse eet-verleidingen. En spreek ik met experts die me alles kunnen vertellen over hoe onze zintuigen precies aan het werk worden gezet.
Janny: In vijf afleveringen komen alle vijf de zintuigen voorbij. In de derde aflevering spitsen we onze oren. In hoeverre speelt gehoor een rol bij de eetbeleving? Knapperige chips die kraken tussen hier kiezen, geven niet alleen aangenaam mondgevoel. Ze klinken ook lekker, want het vertelt je dat de chips vers zijn. Ook geluid in je omgeving heeft veel invloed. Keiharde muziek in een restaurant leidt af van wat je voor je hebt staan, maar een fijn, rustig Frans muziekje versterkt de beleving van een klassieke rode wijn. En dat gaat zelfs nog een stapje verder volgens onderzoeker Coosje Dijkstra.
Coosje: Er zijn van die studies die laten zien dat op het moment dat er Franse muziek gedraaid wordt bij de wijnafdeling, dat er meer Franse wijn gekocht wordt. Op het moment dat er meer Duitse muziek gespeeld wordt, dat er meer Duitse wijn gekocht wordt. Dus in dat opzicht is klank en geluid ook... Zo'n stem die omgaat roepen 'Nu 3 voor de prijs van 1, de croissantjes zijn afgebakken komt allen!' Dat is natuurlijk ook een manier van geluid gebruiken in een supermarkt om te verleiden.
Janny: Dus ook ons gehoor is onderdeel van de dagelijkse verleiding. Hoe wordt daar gebruik van gemaakt? Ik klop voor de nodige antwoorden weer aan bij smaakprofessor Peter Klosse, chefkok Niven Kunz, gedragswetenschapper Roel Hermans, Onderzoeker Coosje Dijkstra, journalist Hassnae Bouazza en internist, endocrinoloog en hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum.
Janny: In de vorige aflevering, waar het ging over geur en de prikkeling van onze neus, sprak ik met collega Joke Boon. Joke heeft sinds haar vierde geen reukvermogen en haalt haar eetplezier uit de beleving van andere zintuigen. Zo vertelde ze me iets heel interessants over het horen van eten, iets wat ze ontdekte tijdens het schrijven van haar eerste kookboek.
Joke: Toen ik later mijn eerste kookboek schreef en mijn manier van eten ging bekijken, bleek dus dat er veel meer aan ten grondslag lag dan alleen maar kruidig en...
Janny: Mondgevoel, waarschijnlijk?
Joke: Ja structuur en dat je eten dus ook kunt horen. Want geluid speelt dus ook een hele belangrijke rol, want je hoofd is eigenlijk een klankkast,vooral als je met je mond dicht eet, dan hoor je heel erg wat je eet. Bijvoorbeeld een walnoot dat klinkt als een doffe plof omdat er veel vet in zit, maar een hazelnoot heeft dat minder. Dat klinkt als een hoge krak en amandel, dat wat wat de droger is, heeft ook weer een ander geluid. Ook het verschil tussen een appel en een wortel. Als je daarop let, dan kon je ook door middel van je gehoor, determineren wat je eet.
Janny: Wat erin zit, ja.
Janny: Ook smaakprofessor Peter Klosse weet dat geluid een sterke invloed heeft op de waarneming van smaak. Voor mij persoonlijk geldt dat er geluiden zijn die ervoor zorgen dat ik een bepaald soort eten meer en beter waardeer. Het knisperende geluid van bladerdeeg bijvoorbeeld. Heerlijk, want dan weet ik dat die goed is. Een logische reactie, volgens Peter.
Peter: Heb weleens met een koptelefoon op gegeten? Niet om muziek te horen, maar met zo'n ruisonderdrukkingsfunctie op je kop en ga dan eten.
Janny: Dat is anders, ja?
Peter: Eten maakt een enorm kabaal. Dat echt ongelooflijk! Als je dus je buitengeluid afsluit en je helemaal focust op wat je dus intern hoort. Nou, dat is onvoorstelbaar! Ga dan eens sla eten, dat is één en al gekraak. Dat is gewoon herrie in je hoofd! En het interessante is, ook dat is weer onderzocht. Dat hoge geluiden, die associëren wij in het Engels met het woord crispy of het Nederlands, met knisperend en alles wat lager klinkt, de donkere geluiden, denk maar aan het noten of zo. Dat is in het Engels het woord crunchy. En het interessante is dus, als je iets wat dat donkere geluid heeft je dan omschrijft als knisperend. Dan creëer je dus een verwachting bij mensen van "Oh, ik ga iets iets horen, wat wat dus een hoog geluid maakt. Als ik het eet." Dan vind je dat dus minder, dan wanneer je zegt: "Dit is crunchy." Dus dat is heel grappig.
Peter: En een beroemd product waarvan we weten dat het op het geluid ontworpen is, terwijl het over eten gaat. Dat zijn Pringels. Die zijn ontwikkeld om een bepaalde cascade van geluid te geven. Dat zijn allemaal kleine celletjes die openbreken en omdat ze openbreken geven ze, net als een ballon die knapt, een bepaalde 'knal' mee. Alleen dat realiseer je dat dan niet. Het zijn allemaal kleine luchtblaasjes waar een heel krokant laagje omheen zit.
Janny: Het grappige is dat er in Engeland ooit een onderzoek is gedaan naar 'waarom eten in een vliegtuig minder lekker is?' Dat heeft niet zozeer met nou slecht eten te maken, ook een beetje natuurlijk, maar ook de gaarkeuken en de hoogte. En dus voor een deel ook door het verstorende geluid van de motoren, zodat je sensorische beleving veel minder is.
Peter: Ja, ik ben heel blij dat je dat zegt, want ik maak me wel is boos over dat men heel gemakkelijk, dus zegt: "Ja, het eten in een vliegtuig moet zoeter zijn of zouter want de lucht is droger en dan ruiken we minder, of we proeven minder." Dat is gewoon echt helemaal niet...
Janny: Niet waar?
Peter: Nou ja, niet waar... Het is maar een klein deel van de waarheid. Ik heb me ook over twee andere dingen wel eens verbaasd. Dat ene is wat je noemt dat het geluid. Ook vliegen maakt een onvoorstelbaar kabaal en dat beïnvloed je waarneming enorm. En de de manier waarop je moet eten, in zo'n nauwe stoel en je kunt je niet bewegen.
Janny: Die verbazing van Peter zit hem dus in het ongemak. En je zit niet lekker en je gehoor wordt verstoord. Een stuk comfortabeler zit je op de banken van chefkok Niven Kunz. In zijn restaurant wordt zelfs een speciale playlist gedraaid die bijdraagt aan de smaakbeleving. Hoe werkt dat?
Niven: Voor het eerst of we complimenten krijgen over, wanneer mensen binnenkomen: "Ah, wat fijn! Lekkere muziek staat erop! Want je krijgt overal Adele te horen en Nara Jones," Ja, die is dus wel bezig geweest om voor de lunch een muzieklijst te maken, voor het diner een lijst te maken en Virginie kreeg vragen van: "Waar hou je van?" "Wat voor voor gevoel heb je?" Blijkbaar werkt dat dus wel. Want mensen voelen zich hier op hun gemak en we krijgen dus ook nu nog complimenten over over de muziek.
Janny: Maar het is dus kennelijk wel zo dat iedereen het ook opvalt. Dus bij het eten, terwijl je denkt: "Nou, dat gaat me om smaak, om geur eventueel. Dan is dat geluid wel iets wat meespeelt.
Niven: Ja, want het begint om 18 uur ook wat rustiger en dat gaat dan naar wat meer lounge-muziek en de muziek wordt wel wat heftiger naarmate de avond vordert.
Janny: Dat de prikkeling als het ware wat opgevoerd wordt?
Niven: Ja en soms hoop je natuurlijk dat die extra hard staat om half één 's nachts bijvoorbeeld.
Janny: Dat je denkt van: "Nu moeten jullie gaan!"
Niven: Nee maar zo is dat wel opgebouwd en ik had daar nooit zo over nagedacht eigenlijk.
Janny: En speelt daarbij ook dat, in Japan bijvoorbeeld heb je allemaal open keukens hé, dan dan zie je wat er gebeurt. Dat vind ik een deel van mijn beleving. Maar ook de geluiden van een keuken vind ik bijdragen aan mijn eetervaring om het zo te zeggen.
Niven: Nou, dat is ook zo. Maar ook bijvoorbeeld het geluid van wijnglazen tegen elkaar van de bediening die door de zaak heen loopt. Dat zijn echt geluiden, die horen gewoon in een restaurant.
Janny: Heel grappig wat jij nu doet, want bij mij geeft dat onmiddellijk een associatie met toen ik als kind met mijn moeder dan naar de stad ging. Dat geluid inderdaad, en ook van kopjes tegen elkaar, dan wist ik altijd: We gaan ergens zitten om wat te drinken. Grappig dat je dat zegt, want dat komt nu ineens met mij naar boven. Dan wist ik: oh, dat is gezellig.
Niven: Ja, dat is gewoon het geroezemoes van mensen, als het echt een gezellige avond is. Soms hebben we nu natuurlijk wel zo'n avond dat het iets rustiger is. En dat er eigenlijk één tafel gewoon normaal praat en omdat sommige mensen een beetje onder de indruk zijn of wat verlegener. En dat die ene tafel eigenlijk een hele avond goed maakt. Want doordat zij wat harder gaan praten, gaat eigenlijk de rest ook mee en wat harder praten. En daardoor krijg je echt wel een hele fijne sfeer.
Janny: Na mijn gesprek met Niven, app ik met de maker van de playlist, dj Kajan Chow. Hij vertelt me dat hij een sterke parallel ziet tussen chefs en dj's. De manier waarop chefs praten over ingrediënten is vergelijkbaar met hoe dj's praten over tonen in muzieknummers. En beiden hebben ze invloed op hoe gasten zich kunnen voelen.
Janny: Grappig, want ik herken dit wel. Zo is chef-kok Ron Blauw vanaf zijn jeugd dj. Maar ook twee-sterren chef Hans van Wolde en Nick Bril staan graag achter de draaitafel. Er lijken dus overeenkomsten te zijn tussen mensen vermaken met koken en met muziek. Dat geluid en muziek heel belangrijk zijn voor de sfeer, weet ook mijn goede vriend en theatermaker Stefano Keizers.
Cas: Er is niet zo troostends als muziek. Ik denk dat het leven zonder muziek ook bijna niet draaglijk is. Dus erover na moeten denken dat ik niet meer zou kunnen horen. Ja, dat zou vooral, op dat gebied heel veel emoties beperken. Ik denk dat ik geluid het meest gebruik om in emoties te raken en daarom kan ik het als theatermaker ook heel goed gebruiken. Ook denk ik dat in een museum geluid heel veel invloed heeft op wat we zien. En juist misschien ook wel op plekken waar mensen er niet zo mee bezig zijn, dat het geluid juist heel veel invloed heeft.
Janny: Geluid om emoties te raken, belangrijk voor een theater, in restaurants en natuurlijk in het dagelijks leven. Die emoties rondom geluid zorgen er ook voor dat een bepaalde melodie, bepaalde woorden of bepaalde stemmen je terug kunnen halen naar een andere plek en een andere tijd. Zo zijn de geluiden van een drukke en kleurrijke Marokkaanse markt, de geluiden uit de jeugd van culinair-schrijver Hassnae Bouazza.
Janny: Ik kan me ook van de specerijenmarkten in Marokko herinneren de enorm intense geuren en eigenlijk daarbij ook de geluiden. In hoeverre spelen geluiden voor jouw gevoel mee?
Hassnae: Ja, jij beschrijft net, de markten daar. Ja, dat is een kabaal, hé?
Janny: Ja enorm!
Hassnae: Eén en al kabaal. Mannen die hun waar aanprijzen. Mensen die aan het afdingen zijn. Ingrediënten die gewogen worden. De stank of vis die er tussendoor komt. Alle zintuigen worden geprikkeld op zo'n markt. Het is levendig, het is desoriënterend en het isook gewoon fantastisch!
Janny: Ja, brengen die geluiden jou ook terug naar je jeugd?
Hassnae: Ja, absoluut! En in mijn jeugd was het aan mijn moeders hand en het brengt me ook echt terug omdat dit is waar mijn jeugd uit bestond. Ik was pas vier toen we naar Nederland kwamen. Maar daarna zijn we natuurlijk heel vaak terug gaan. Naar de lange zomers in Marokko en dat die heb ik heel intensief meegemaakt. En wat het is met die geluiden, die geluiden horen bij wie we zijn. Bij mijn geboortegrond. Bij de echt snikhete zomers. Bij het geluid van de visboer die langs het huis komt met een kar, met een ezel ervoor. Of de kruidenboer, met stapels koriander en peterselie langs het huis of met paprika's. En dan roepen ze door de straat, hé: "Vis!" of "Koriander!" En dan was mijn moeder in de keuken bezig en dan zegt ze: "Wat verkoopt hij?" En dan gingen wij naar de deur en zeiden we: "Oh, het is dat en dat." En dan besloot ze of ze wel of niet naar buiten liep om wat te kopen. En het is zo sfeervol, het is langzaam, het is niet gejaagd. Het is een leven waarop je op de dag zelf beslist, aan de hand van wie er langs komt, wat je maakt voor de lunch. Met een ochtend gevuld met het gerinkel van bestek, borden en thee of koffie die wordt ingeschonken. Buren die het water over de grond gooien, omdat de huizen elke dag worden schoongemaakt. Er zit zoveel in en het is allemaal met elkaar verbonden.
Janny: Het is prachtig om te horen hoe liefdevol en enthousiast Hassnae praat over haar jeugd. Zoveel emoties en zoveel herinneringen. Ik ben benieuwd: Hoe is het als je dat niet hebt? Als je niet kan horen en die emoties rondom geluiden niet kent? Hoe is dan je beleving rondom eten?
Janny: We hoorden al eerder Jan Jaap, die visueel beperkt is en daardoor zijn eetkeuzes baseert op smaak en mondgevoel. Hetzelfde gold voor Joke, die niet kan ruiken en zich daarom vooral richt op kleur, gevoel en geluid. Een oude bekende uit Heel Holland Bakt, Cas Wolters, is slechthorend. Bakken kan hij, dat heeft ie al bewezen. Maar heeft zijn slechthorendheid invloed op zijn beleving en bereiding van eten?
Cas: Ik ben vanaf negen maanden doof geworden en de oorzaak daarvan hebben ze eigenlijk nooit kunnen achterhalen. Dus ik ben af en toe nog wel eens op zoek naar het antwoord van: Hoe komt het dan dat ik een gehoorbeperking heb of een gehoorprobleem heb.
Janny: Dat begrijp ik, maar wat ik wel bijzonder vind, is dat jij eigenlijk aan jouw stem niet hoort dat jij een gehoorprobleem hebt.
Cas: En ik denk, als ik het dan zo mag invullen, dat het te maken heeft met dat ik wel horend ben geboren. En als je als foetus nog in de buik zit, dan hoor je eigenlijk al de omgevingsgeluiden. Je hoort eigenlijk al de klanken van de taal die om je heen gesproken wordt. Dus eigenlijk zijn de laatste drie maanden van de zwangerschap cruciaal voor de klankvorming van een baby. Dus ik denk dat ik daar het geluk in heb gehad dat ik daar een stukje van mee heb mogen proeven.
Janny: Ja, want wij zitten nu tegenover elkaar. Jij kan liplezen.
Cas: Dat klopt en het is ook heel rustig hier, geen omgevingsgeluid, dus ik hoef me niet zo ernstig te focussen.
Janny: Want in Heel Holland Bakt had jij altijd een tolk mee om ook te vertalen wat er in de rest van de tent gezegd werd.
Cas: Dat klopt die tolk was erbij, omdat er in de tent zoveel omgevingsgeluiden, zoveel rumoer om ons heen is. Die regisseur die roept tussendoor aanwijzingen, jij komt ertussendoor gebabbeld, maar ondertussen staan wel de keukenmachines nog allemaal te draaien en herrie te maken. Dat kost heel veel energie en heel veel moeite om dan op de persoon te focussen van: "Wat zegt die persoon nou tegen mij of wat is de boodschap van persoon?" En daarom had ik dus ook een gebarentolk, Wieke, bij me. Zij kon dan eigenlijk de vertaalslag maken, zodat ik mijn oren wat meer rust kon geven en wat meer op mijn andere zintuigen kon focussen.
Janny: Je ziet aan jou niks, je hoort aan jou niks. Hoe is dat als je dat met eten bezig bent? Bakken kan je. Dan vertrouw je op een aantal zintuigen, maar je hoort het niet spetteren in de pan als jij aan het bakken bent. Dus je mist wel een aantal dingen.
Cas: Ja, ik mis een aantal dingen. Ik mis bijvoorbeeld ook het kookwekkertje wat afgaat tijdens het bakken.
Janny: En als je nu je gehoor op eten toepast. Voor ons is het zo: Als wij bijvoorbeeld krakende chips eten, dan speelt dat mee in je eetbeleving. Heb jij dat ook?
Cas: Ik weet nog dat ik de eerste keer bij jou in het tentje auditie kwam doen. Dat was de de eerste aflevering ook van Heel Holland Bakt toentertijd nog. Toen had ik een Christoffeltaart meegenomen met een meringueschuimlaag er in. Ik weet nog dat ik hem toen jouw voorschotelde. Menno zat toen volgens mij naast jou en die sneed die taart door. En dat jij als eerste toen zei: "Hij klinkt al goed!" En ik was helemaal verbaasd dat ik dacht van: "Wat zegt zij nou?"
Janny: Oh echt? Wat grappig!
Cas: Een taart kan er lekker uitzien, een taart kan goed ruiken, een taart kan mooi gedecoreerd zijn. Maar dat een taart goed gaan klinken, daar had ik nog nooit van gehoord.
Janny: Dat dat heb ik me ook nooit gerealiseerd, want ik zeg dat vaak: "Ik kan horen of bladerdeeg lekker knisperend is of dat een meringue lekker is.
Cas: Dat was voor mij dat ik weer zoiets dacht van: "Wat zegt die nou?" Maar ik weet nu wel, na die uitspraak van jou dus, als ik nu een meringuetaart doorsnij dan voel ik ook die laagjes ook echt krakken. En als er chocoladelaagjes tussen zitten, dat je dan voelt aan het mes dat het er dan zo doorheen gaat.
Janny: En als je zelf aan het bakken bent, bijvoorbeeld vlees, ik kan soms horen hoe ver het vlees al krokant aan het worden is. Ik kan horen of ik het vlees al om moet draaien.
Cas: Oh nee, dat heb ik echt niet!
Janny: Nee, jij moet kijken dus kennelijk.
Cas: Ik moet heel goed mijn vlees in de gaten houden en soms ben ik inderdaad mijn vlees gewoon te vaak aan het draaien zodat ik zeker weet dat het niet aanbrandt.
Janny: Maar heb jij het gevoel dat er, nadat je jong doof werd, andere zintuigen misschien scherper zijn geworden?
Cas: Ik weet van vroeger, toen ik nog bij mijn ouders thuis woonde, dat ik bijvoorbeeld altijd als eerste rook, dat iets aanbrandde. Of dat ik als eerste een luchttrilling voelde of een warmteverplaatsing. Dat ik dacht van: "Oh, het is wel frisjes" en dat de andere zijde dan nog had van: "Het valt nog wel mee", maar dat ze dan wel tien minuten later aan aangaven: "Oh ja, het is inderdaad wel frisjes." Dus op de één of andere manier zijn andere zintuigen wel scherper ontwikkeld.
Cas: Soms zeggen mensen ook wel eens van: "Je hebt een principe vijf zintuigen en sommige mensen ontwikkelen dan een zesde zintuig eigenlijk. Een soort van...
Janny: Voorvoelendheid?
Cas: Ja, gevoeligheid en dat je ook heel goed mensen kunt lezen en aanvoelen. Soms vergelijken mensen dat weer met hoogsensitief of zo. Maar ik geloof daar wel in, dat ik dat heb of dat ik op die manier heel goed mensen kan lezen of kan aanvoelen hoe ze in hun vel zitten.
Janny: Als ik bij gedragswetenschapper Roel Hermans aan tafel zit, komt er een vraag bij me op. We hebben het nu gehad over de positieve effecten van geluid. Over hoe het onze eetlust kan opwekken en beïnvloeden. We hebben het gehad over hoe geluiden ons terug kunnen brengen naar een bepaalde plek of naar je jeugd. We weten hoe het is als je niet kunt horen, maar wat als je juist extra gevoelig bent voor geluiden. Ik demonstreert het even. Sorry alvast voor de luisteraars met misofonie.
Janny: Een ander sociaal aspect van dat horen, hè. Want ik ken een aantal mensen die gaan rillen als ze iemand zo horen smakken.
Roel: Ja, inderdaad misofonie. Ik zal ook niet ontkennen dat ik dat er zelf wel eens last van heb. Met name als ik wat overprikkeld ben na een drukke dag. En mijn vriendin gaat naast me smakelijk yoghurt eten en de de lepel komt tegen de tanden. Of ik hoor haar met veel genot een chippie eten, en dat smakt een beetje. Op heel veel momenten kan ik daar heel goed tegen. Maar soms denk ik ook: "Aaah!" En dat mensen dit dus opzoeken, want dat is die andere kant, hé. Dat ASMR. Dus dat je in je bed lekker ingestopt met je iPad of met je telefoon, dan luistert naar geluiden. Ja, het geeft maar weer aan hoe gek mensen zijn en hoe we allemaal verleid of vermaakt kunnen worden. En wat we allemaal opzoeken. En dat ik dus het fascinerende. Ik bedoel, dat is uiteindelijk de start van mijn werk als gedragswetenschapper. Dit soort dingen, van: Hoezo? Waarom?
Janny: Waar komt het vandaan?
Roel: Ja! Of een andere hype van een aantal jaren geleden: die Mukbang-video's, overgewaaid uit Korea. Dat is dus dat je hele grote hoeveelheden eten gaat bestellen en dat dan voor de camera gaat zitten opeten.
Janny: Ja, sterker nog, je betaalde dus om niet alleen te hoeven eten en te kunnen kijken naar mensen die gewoon aan het en waren. Wonderlijk
Roel: Kijk en wat dat daar het mooie aan is, zijn die culturele verschillen. Kijk, het is een beetje overgewaaid naar Nederland, dus dat hebben we een aantal influencers gedaan. Nou, Nederland is natuurlijk wel ietsje te nuchter om dit soort dingen dan helemaal over te nemen. Maar dat komt ook omdat wij wat dat betreft iets minder digitaal georiënteerd zijn, hé. In die Aziatische landen, waar eenzaamheid een enorm probleem is. Waar mensen werken, werken, werken en dan, in een flatje waar eigenlijk niks instaat, slapen. Dan is die computer of die iPad de toegang tot de wereld en hun sociale contacten. En dan zie je dus weer dat belang van die sociale omgeving. Dat mensen toch dan het contact opzoeken via eten.
Janny: Precies, want eten is toch die verbindende factor weer.
Janny: In die digitale sociale omgeving schuilt ook een gevaar. Iedereen kan namelijk van alles zeggen. Of het nou waar is of niet. We horen het de hele dag door: Het aanprijzen van diëten en zogenaamd om de gezonde maaltijdvervangers. Het geven van geheime tips om buikvet te verliezen. Het demonstreren van heftige workouts die je magisch laten afvallen. Er wordt flink op onze onzekerheden en emoties ingespeeld en dat gaat niet de goede kant op, vindt Roel.
Roel: Wat ik zelf heel interessant vind, als het gaat over onze oren en voeding, is dat je de hele dag van alles hoort over voeding. En dan met name natuurlijk over gezondheid. Het is echt een hot topic. En ik vind die vergelijking met voetbal wel mooi. We zeggen wel eens dat we 17,5 miljoen bondscoaches hebben. Nou, tegenwoordig hebben we ook 17,5 miljoen voedingsexperts. Want: "Ik eet, dus ik weet!" Dus ik doe het zelf en ik heb daar dingen in meegemaakt. Ik heb positieve dingen of negatieve dingen met eten meegemaakt. Dus ik kan jou daar alles over vertellen en ik ben stiekem ook een expert.
Janny: Echt heel gevaarlijk, ja.
Roel: Tegenwoordig wordt er dus van alles gezegd over voeding en gezondheid. En ja, wat mij betreft is het ene nog gekker dan het ander. Het zijn allemaal hypes en trends. En wat je nu eigenlijk ziet is de tactiek van de marktkoopman. Als je tegenwoordig iets wil verkopen, dan moet je of heel hard schreeuwen, of je moet dingen zeggen die zich afzetten tegen de consensus. Dus waar we overeenstemming over hebben. Je moet dan afwijken van die norm. Dus als je iets met gezondheid of voeding wil verkopen, dan moet je zeggen: Dit dieet is beter dan alles wat we kennen over voeding. Of: Dit product is het allergezondste om bijvoorbeeld vitamine D binnen te krijgen. En wat ik hier met name interessant aan vind, is dat je heel erg voelt dat er ingespeeld wordt op emotie. Het is ook heel makkelijk. Die marktkoopman kan makkelijker iets verkopen als die inspeelt op de emotie. Dus als die vertelt wat er met je gebeurt, als je dit eet. Of hij laat jou een een horizon ervaren van wat er kan kan gebeuren als jij die supplementen slikt. Wat er dan allemaal voor moois op je pad komt. Ja, dat is echt een emotie. Daar voelen mensen zich heel erg door aangesproken. Terwijl aan de andere kant, als je gaat vertellen als marktkoopman van wat je moet doen om echt gezonder te worden, dan speel je heel erg in op die ratio. En we weten dat voeding gewoon echt emotie is, veel meer dan ratio. Want we weten in de basis allemaal wel een beetje wat gezond is of minder gezond. Maar we zijn veel gevoeliger voor: "Hé, als ik dit eet, dan ga ik me zo voelen."
Janny: Ja, word ik misschien net zo mooi? Of ben ik net zo aantrekkelijk.
Roel: Precies en dat is natuurlijk wat er heel erg op sociale media gebeurd over voeding. Dat je daar dingen ziet met je ogen, je hoort van alles en daardoor word je dus ook beïnvloed.
Roel: Wat ik wel heel kwalijk vind hierin is, en dat is ook natuurlijk een trend in de maatschappij, dat ook hier polarisatie plaatsvindt.
Janny: Ja, heel erg zelfs.
Roel: Slecht versus goed eten, gezond versus ongezond eten. Denken in voedingstofjes: suiker is slecht, brood is slecht, melk is slecht, vlees is slecht. Nou, groente is tegenwoordig slecht, want dat is een nachtschadeproduct Of er wordt bij elk product wel een verhaal verzonnen waarom het of goed is of niet goed is. En wat is gewoon mis. En ik niet alleen, maar al mijn collega's die zich echt vanuit hun professie bezighouden met voeding: We hebben het niet over voedingspatronen van: Wat eet ik gedurende de dag of gedurende de week? En hoe telt dat op tot gezondheid? Nee, we hebben het op sociale media over brood, we hebben het over koolhydraten, we hebben het over specifieke producten en niet meer over de basis. Dat vind ik heel jammer dat dat allemaal in onze oren komt, want hierdoor lopen feiten en fabels door elkaar.
Janny: Precies. We zoomen in op een klein onderdeel, maar we zien het totaal niet meer.
Roel: Nee en het gevaar zit in het aanhoren van die marktkoopman. Want wie zijn tegenwoordig de marktkoopmannen? Dat zijn de grote voedingsbedrijven met enorme budgetten om ons te verleiden. Plus de influencers die enorme budgetten krijgen, wederom van die bedrijven, om een groot bereik te krijgen waar ze die boodschap aan kunnen verspreiden. En die markt van voeding staat dus vol met schreeuwers die, niet gehinderd door enige kennis, soms dingen roepen. En wij lopen overal op die markt rond en vangen flarden op en vinden dat zo nu en dan heel verleidelijk om dan even bij die kraam te stoppen en te denken: "Kijk, hier moet ik zijn, want deze persoon, deze koopman...
Janny: ... die verkondigt dat ik hier slimmer en gezonder van wordt."
Roel: Precies! En dan de juiste boodschap, hè. Of de boodschap waar we consensus over hebben: Dus dat groente gewoon gezond is, dat fruit gezond is, dat je water moet drinken, koffie, thee zonder.., nou ja, de basisrichtlijnen goede voeding, de schijf van vijf. Daarvan staat een heel klein kraampje ergens in de hoek van die markt, die roept dat ook nog.
Janny: Maar die hoort niemand?
Roel: Die hoort niemand of wil niemand horen. Ja dat vind ik gewoon zo jammer, omdat we daardoor niet meer de impact hebben tegenwoordig op gezondheid.
Janny: Daarom roep ik het nu nog maar eens extra hard: We moeten uitzoomen en naar het grote geheel kijken. De basisrichtlijnen goede voeding volgen en daarbij ons gezond verstand gebruiken. Niet zomaar het advies van online influencers en grote bedrijven aannemen. Dat zou voor ons allemaal een goede basis zijn. Als je namelijk eenmaal in de fuik van een bepaalde eetgewoonte bent gelopen is het lastig om daar weer uit te komen. Dat vertelt ook hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Hoe helpt zij haar patiënten daarbij?
Janny: Zou je bij wijze van spreken ook jezelf kunnen veranderen door te luisteren, te mediteren bij wijze van spreken of een meditatie app op te zetten om je gedachten van dat eten weg te halen?
Liesbeth: Ja, wat werkt is wel voor iedereen weer anders. Je ziet wel dat met cognitieve gedragstherapie, wordt echt met mensen geoefend. Dat je het echt samen doet en er dat echt oefeningen worden gedaan. Dat mensen bijvoorbeeld in de verleiding worden gebracht. Één van de oefeningen in de groepstherapieën bijvoorbeeld, is dat mensen hun favoriete eten moeten meenemen. Dus dat is vaak een hele pijnlijke oefening. Dan moeten mensen, bijvoorbeeld een patiënt, die moesten er ook echt van huilen soms. Die had een saucijzenbroodje meegenomen en die moest dat dan weggooien en hoe dat lichaam klaarstaat om lekker jouw favoriete saucijzenbroodje op te eten...
Janny: En dan voel je die pijn: "Oh, ik het nu niet eten en ik moet het zelfs weggooien. Dat kan je niet maken. Verschrikkelijk!"
Liesbeth: Ja, dat vonden mensen echt een hele zware oefening. Maar het oefenen met het niet nemen, terwijl je er wel helemaal klaar voor staat, dat vergt oefening en dat is niet zoiets wat je makkelijk even doet. Ook daar overschatten we vaak onze wilskracht en wat we zelf kunnen. Dat zijn onbewuste mechanismen die je kan oefenen. En een gezonde gewoonte inbouwen in je leven, dat geldt ook voor beweging, dat is heel belangrijk. Het beïnvloed soms ook weer je voedselkeuze. Want het remt ook even het hongergevoel als je dan een ommetje maakt.
Liesbeth: Ja, mensen vinden het soms heel ingewikkeld om elke keer weer naar de sportschool te gaan. Maar dat hoeft ook niet altijd. Je kan ook beweging halen uit, gewoon ijsberen terwijl je aan het bellen bent. Of parkeer je auto verder weg, ga tandenpoetsen op één been en doe dat een minuut lang. Dingen structureel inbouwen en koppelen aan iets wat al een gewoonte is en dat kan je voor voedingskeuzes ook doen.
Janny: Gezonde gewoontes inbouwen in je dagelijkse ritme. Een goede tip en een mooie plek om te beginnen als je gezondere keuzes wil maken. Een tip van een heel andere orde, maar wel net zo bruikbaar, komt van Cas. Hoe kun je zonder je gehoor te gebruiken, extra genieten van eten?
Cas: Ik denk dat het een hele mooie verrijking zou zijn dat die mensen gewoon het hef tin hun eigen handen moeten gaan nemen. En daar bedoel ik dan mee: Laat die mensen zelf het stukje taart afsnijden of laat de mensen zelf een stukje vlees afsnijden zodat de mensen al het plezier hebben van: "Oh, het mes glijdt als boter door een bepaald product heen. Dat je eigenlijk op die manier al een beetje voorpret gaat hebben van: "Oh ja, het snijdt al lekker, stroef, of krokant of ik voel verschillende laagjes in een bepaald product. En daardoor wek je dan de nieuwsgierigheid op van: "Oh ja, straks ga ik wat ik net gesneden heb en ik voel daar een krokantje en ik voel daar een glad laagje. Daar ben ik heel erg benieuwd naar van hoe dat dan in m'n mond gaat voelen."
Janny: En ook Joke geeft uit eigen ervaring een gouden tip: Rust.
Joke: Als je eet met zo'n snelle beat, dan ga je heel snel kauwen en dan proef je minder. Dus je moet heel mindful omgaan met hoe je eet, dus je moet rustig eten en met rustige muziek.
Janny: Een goed idee. Ik zat er vanavond bij het eten nog maar eens een mooie prélude van Chopin bij op.
Janny: Dit was Janny over Prikkels. In de vierde aflevering duik ik in het volgende zintuig: voelen. Heel belangrijk bij eten is het mondgevoel. hoe wordt ons gevoel geprikkeld door wat onze omgeving ons aanbiedt? En hoe baseren we hier onze eetkeuzes op? Wil je meer weten over hoe we in het dagelijks leven continu worden beïnvloed bij het maken van keuzes over voeding? Bekijkt dan mijn serie Voeding en ons Brein op NPO Start. Heb je genoten van deze aflevering? Laat een recensie achter en abonneer je, zodat je niets hoeft te missen. Bedankt voor het luisteren en tot de volgende aflevering. -
In de tweede aflevering richt Janny van der Heijden zich op de neus, en de geur-verleidingen waar we dagelijks mee te maken krijgen. Je bent je er misschien niet altijd van bewust, maar geur is één van de belangrijkste onderdelen van onze smaakbeleving. Een aantrekkelijke lucht is eelust-opwekkend. Hoe wordt onze neus in de supermarkt, op straat en in een restaurant geprikkeld, om daarmee onze eetkeuzes te beïnvloeden? Janny gaat op zoek naar antwoorden bij goede bekenden smaakprofessor Peter Klosse, chef-kok Niven Kunz, gedragswetenschapper Roel Hermans, onderzoeker Coosje Dijkstra en internist, endocrinoloog en hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Collega culinair journalist Joke Boon vertelt hoe het is om niet te kunnen ruiken, en daardoor ook niet te kunnen proeven, en schrijver en columnist Hassnae Bouazza deelt herinneringen aan geuren uit haar jeugd, op de kleurrijke markten in Marokko.
Bekijk ook de tv-serie van Janny: Voeding en ons brein op NPO Start. (https://www.npostart.nl/voeding-en-ons-brein/POW_05573318)
Lekker eten kan je intens gelukkig maken. Maar hoe belangrijk is voedsel voor ons brein? En wat kunnen we doen met onze voeding om dat brein en ons lichaam zo gezond mogelijk te houden? Dat ontdekt Janny van der Heijden in de nieuwe serie: Voeding en ons brein. Samen met toponderzoekers test Janny hun inzichten in de praktijk.
🎧 Actuele podcasts van MAX (https://www.maxvandaag.nl/podcast/podcast-overzicht/)
ℹ️ Meer info over podcasts (https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/media-cultuur/wat-is-een-podcast/)
🔗 MAXVANDAAG (https://www.maxvandaag.nl/)
📧 Reageren? Mail naar [email protected]
📷 Volg Omroep MAX op Instagram (https://www.instagram.com/omroepmax_/)
Janny over Prikkels is een podcast van Omroep MAX ism Podworkz -
In deze eerste aflevering richt Janny van der Heijden zich op het waarnemende zintuig: de ogen. Smaakprofessor Peter Klosse vertelt wanneer onze ogen iets ‘lekker’ vinden, chef-kok Niven Kunz onthult hoe hij speelt met kleur en vorm, gedragsonderzoeker Roel Hermans legt het principe ‘zien eten, doet eten’ uit en onderzoeker Coosje Dijkstra neemt ons mee langs de visuele verleidingen in een supermarkt. En wat als je zicht wegvalt? Hoe ervaar je eten dan? Jan Jaap Hamers geeft een inkijkje in zijn ervaringen. En Janny sluit af met een blik naar de toekomst, samen met internist, endocrinoloog en hoogleraar obesitas Liesbeth van Rossum. Hoe maken we samen de wereld een stukje gezonder? Maar ze begint aan tafel met goede vriend en multitalent Stefano Keizers.
Bekijk ook de tv-serie van Janny: Voeding en ons brein op NPO Start. (https://www.npostart.nl/voeding-en-ons-brein/POW_05573318)
Lekker eten kan je intens gelukkig maken. Maar hoe belangrijk is voedsel voor ons brein? En wat kunnen we doen met onze voeding om dat brein en ons lichaam zo gezond mogelijk te houden? Dat ontdekt Janny van der Heijden in de nieuwe serie: Voeding en ons brein. Samen met toponderzoekers test Janny hun inzichten in de praktijk.
🎧 Actuele podcasts van MAX (https://www.maxvandaag.nl/podcast/podcast-overzicht/)
ℹ️ Meer info over podcasts (https://www.maxvandaag.nl/sessies/themas/media-cultuur/wat-is-een-podcast/)
🔗 MAXVANDAAG (https://www.maxvandaag.nl/)
📧 Reageren? Mail naar [email protected]
📷 Volg Omroep MAX op Instagram (https://www.instagram.com/omroepmax_/)
Janny over Prikkels is een podcast van Omroep MAX ism Podworkz. -
Janny bezoekt in Amersfoort mevrouw Scherpenhuijsen Rom - Kaufmann. Ze groeide op in Zwitserland in een familie van goede afkomst. Voor het werk van haar man reisde ze de hele wereld over en at in de beste restaurants. Eén van haar favoriete bestemmingen is Japan, waar haar zoon een tijdlang woonde. Op haar 90ste verjaardag sprong mevrouw Scherpenhuijsen nog van een Zwitserse berg af met een parapente. Eén van haar Zwitserse lievelingsgerechten is de wähe, een soort vlaai die zowel hartig als zoet gemaakt kan worden. Janny bakt er één met nectarines en neemt die mee.
-
Janny bezoekt in Papendrecht mevrouw Heezen-Han. Ze komt oorspronkelijk uit Indonesië en kwam voor de liefde naar Nederland in 1950. Hier werkte ze jarenlang in de tuinbouw en als kok in een toko. Haar man hield niet van Indisch eten dus kookte ze zowel Hollands als Indische gerechten. Ze vertelt over de cultuurschok om als jong meisje naar Nederland te komen en hier te settelen. Ze kreeg acht kinderen en nog elk weekend komen ze bij haar eten. Haar specialiteit? Alles.
-
Janny bezoekt in Zeeland mevrouw Van Citters. Ze groeide op in een rijk burgemeestersgezin in Burgh. Er werd gekookt door ‘een meisje voor dag en nacht’. ‘Ik zocht vaak krukels (kleine zeeslakken) die we kookten en aten op krentenbrood. Je moet wel de plekjes weten waar je ze kan vinden. Met mijn vader raapte ik ook vaak oesters. Ik kan ze heel goed en snel openmaken en mijn vader at ze op. Ik ben er nog steeds dol op!’
-
Janny bezoekt in Leeuwarden mevrouw Siccama. Ze is een echte Amsterdamse en groeide op in de Pijp. De oorlog was daar een verschrikkelijke tijd. Er was nauwelijks te eten en de mensen leefden op bonnen. ‘Als kind was ik al vaak ziek en ging ik als ‘bleekneusje’ naar een gezondheidskolonie in Zeist. We kregen daar lammetjespap met dikke klonten… Verschrikkelijk vond ik dat. Als ik er weer aan denk… Mijn vader werkte overdag bij de rijksverzekeringsbank en ’s nachts als bewaker in de bakkerij van een goede kennis. Hij smokkelde dan stiekem wat meel mee en mijn moeder bakte daar met zelfgeraapte beukennootjes kletskoppen van.’
-
Janny bezoekt in Noord-Holland mevrouw Molenaar. Ze groeide op in een groot gezin van 11 kinderen in Akersloot. Haar moeder was vaak ziek en al snel kreeg mevrouw Molenaar op jonge leeftijd de verantwoordelijkheid voor de keuken. ‘We waren arm, maar zo heeft het voor mij nooit gevoeld’ vertelt ze. Ze kookte op petroleumstelletjes. De oorlogsjaren waren zwaar. ‘Met mijn vader ging ik ’s nachts stiekem hout sprokkelen voor de kachel. We hebben zelfs eens een kat moeten eten, omdat er nauwelijks voedsel was.’
-
Janny bezoekt in Limburg mevrouw Van Der Heijde. Ze is opgegroeid in een welgesteld gezin in Valkenburg. In haar jeugd was die stad een florerende toeristische bestemming met luxe hotels en restaurants in het hogere segment. Haar vader had een enorme moestuin en het gezin at altijd van eigen grond. Haar moeder kookte graag en maakte Limburgse klassiekers zoals konijn in het zuur. Mevrouw van der Heijde: ‘Eén van de lekkerste dingen uit die tijd was balkenbrij. Lekker krokant en bruin gebakken in boter en dan met appel’.
-
In deze podcast van Omroep MAX en NPO 1 onderzoekt Janny van der Heijden hoe we dagelijks worden beïnvloed in onze eetgewoontes. Elke dag maken we zo’n 200 eetkeuzes: bewust en onbewust. De voedingsmiddelenindustrie, supermarkten en ook reclames spelen daar handig op in. Daarbij worden ál onze zintuigen aan het werk gezet. Hoe worden wij elke dag verleid tot het maken van (on)gezonde keuzes? En hoe kan je deze prikkeling inzetten om juist gezonde keuzes te maken? In vijf afleveringen komen vijf zintuigen aan bod.
