Bölümler
-
Dzisiejszy odcinek zapoczątkowuje miniserię o badaniach aDNA.
Krótkie streszczenie historii badań z dzisiejszego odcinka:
Callaway, E. (2021). Million-year-old mammoth genomes shatter record for oldest ancient DNA. Nature na: https://www.nature.com/articles/d41586-021-00436-x
Oryginalne badanie:
van der Valk, T., Pečnerová, P., Díez-del-Molino, D., Bergström, A., Oppenheimer, J., Hartmann, S., ... & Dalén, L. (2021). Million-year-old DNA sheds light on the genomic history of mammoths. Nature, 591(7849), 265-269
I artykuł o ewolucji mamutów poprzedzający te ostatnie odkrycia:
Lister, A. M., & Sher, A. V. (2015). Evolution and dispersal of mammoths across the Northern Hemisphere. Science, 350(6262), 805-809.
Muzyka: Music "Marble machine" by Wintergatan This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu: [email protected]
-
Artykuły, o których opowiadam w dzisiejszym odcinku (wybór nieobiektywny, ale przynajmniej artykuły dostępne):
Courtiol, Alexandre, et al. "Natural and sexual selection in a monogamous historical human population." Proceedings of the National Academy of Sciences 109.21 (2012): 8044-8049, dostępny na: https://www.pnas.org/content/109/21/8044.short - o badaniach historycznej populacji fińskiej, z których wynika, że zmiany kulturowe i demograficzne nie wykluczają możliwości oddziaływania doboru naturalnego i płciowego na ludzi
Courtiol, Alexandre, et al. "The demographic transition influences variance in fitness and selection on height and BMI in rural Gambia." Current Biology 23.10 (2013): 884-889, dostępny na: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982213004144 - o tym, jak to zmienne w czasie czynniki wpływają na dobór naturalny (selekcję).
Field, Yair, et al. "Detection of human adaptation during the past 2000 years." Science 354.6313 (2016): 760-764, można znaleźć o, tu: https://science.sciencemag.org/content/354/6313/760.long - opowiada o poszukiwaniach genów będących pod wpływem niedawnego doboru naturalnego (w skali ewolucyjnej).
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
[email protected] -
Eksik bölüm mü var?
-
Po długiej przerwie wracam z nowymi odcinkami! Pomyślałam, że na rozgrzewkę opowiem wam o części swojej rozprawy doktorskiej, stąd ten trochę dziwaczny tytuł odcinka. No i egocentryczna zawartość
Mam za to okazję zacytować dziś sama siebie!
Niedzicka, M., Dudek, K., Fijarczyk, A., Zieliński, P., & Babik, W. (2017). Linkage map of Lissotriton newts provides insight into the genetic basis of reproductive isolation. G3: Genes, Genomes, Genetics, 7(7), 2115-2124. - dostępne tu: https://academic.oup.com/g3journal/article/7/7/2115/6053596?login=true
I obiecany link do YT o izolacji DNA:
https://www.youtube.com/watch?v=S6m5DtW8vno
Muzyka: Music "Marble machine" by Wintergatan This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
-
Tym razem odcinek wskazujący źródła informacji o temacie zajmującym obecnie niemal wszystkich - szczepionki na COVID-19.
Źródła wymienione w podcaście:
https://naukaprzeciwpandemii.pl/ https://www.ema.europa.eu/en/human-regulatory/overview/public-health-threats/coronavirus-disease-covid-19/treatments-vaccines/covid-19-vaccines - strona EMA (European Medicines Agency), Europejskiej Agencji Leków, na temat szczepionek Pardi, N., Hogan, M., Porter, F. et al. mRNA vaccines — a new era in vaccinology. Nat Rev Drug Discov 17, 261–279 (2018). https://doi.org/10.1038/nrd.2017.243 - artykuł o szczepionkach mRNA z 2018 roku, cały tekst dostępny na stronie https://www.nature.com/articles/nrd.2017.243 Kaur, Rimple Jeet, et al. Adverse Events Reported From COVID-19 Vaccine Trials: A Systematic Review. Indian Journal of Clinical Biochemistry, 2021, 1-13 - nowy przegląd systematyczny o objawach niepożądanych, w całości dostępny tu: https://link.springer.com/article/10.1007/s12291-021-00968-z Dai, L., Gao, G.F. Viral targets for vaccines against COVID-19. Nat Rev Immunol 21, 73–82 (2021). https://doi.org/10.1038/s41577-020-00480-0 - artykuł o wybieraniu białek wirusowych SARS-CoV-2 do szczepionek, cały tekst dostępny na https://www.nature.com/articles/s41577-020-00480-0 I na koniec dwa teksty o ucieczce immunologicznej i ewolucji wirusa: bardziej przystępny tekst https://www.the-scientist.com/news-opinion/a-guide-to-emerging-sars-cov-2-variants-68387 oraz Cobey, S., Larremore, D.B., Grad, Y.H. et al. Concerns about SARS-CoV-2 evolution should not hold back efforts to expand vaccination. Nat Rev Immunol (2021), dostępny w całości na: https://www.nature.com/articles/s41577-021-00544-9Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.netMasz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
[email protected] -
Skąd się wziął gen rośliny w genomie owada? I właściwie co to jest poziomy transferów genów? O tym opowiadam dzisiaj!
Główny artykuł:
Xia, J., Guo, Z., Yang, Z., Han, H., Wang, S., Xu, H., ... & Zhang, Y. (2021). Whitefly hijacks a plant detoxification gene that neutralizes plant toxins. Cell - nowo opublikowane badania dotyczące transferu genów od roślin do mączlika ostroskrzydłego.Takie przyjemne popularnonaukowe opracowanie tego tematu jest dostępne tutaj:
https://www.nature.com/articles/d41586-021-00782-wI kilka fajnych artykułów, o których opowiadam:
Yoshida, S., Maruyama, S., Nozaki, H., & Shirasu, K. (2010). Horizontal gene transfer by the parasitic plant Striga hermonthica. Science, 328(5982), 1128-1128 - transfer genu pomiędzy roślinami Hotopp, Julie C. Dunning, et al. "Widespread lateral gene transfer from intracellular bacteria to multicellular eukaryotes." Science 317.5845 (2007): 1753-1756 - geny Wolbachii u różnych gospodarzy tej bakterii Boschetti, Chiara, et al. "Biochemical diversification through foreign gene expression in bdelloid rotifers." PLoS Genet 8.11 (2012): e1003035 - tu za to znajdziecie fajne informacje o wrotkach, pełny tekst dostępny na https://journals.plos.org/plosgenetics/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pgen.1003035Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
[email protected] https://www.facebook.com/Niecodziennik-Genetyczny-106561038044952 -
Trzeci odcinek o determinacji płci, tym razem koncentruje się głównie na ewolucji chromosomów płci.
Dwa artykuły przeglądowe, o których wspominam:
Wright, A. E., Dean, R., Zimmer, F., & Mank, J. E. (2016). How to make a sex chromosome. Nature communications, 7(1), 1-8 - pełen tekst jest dostępny tu: https://www.nature.com/articles/ncomms12087 Abbott, J. K., Nordén, A. K., & Hansson, B. (2017). Sex chromosome evolution: historical insights and future perspectives. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 284(1854), 20162806 - i również pełen tekst jest dostępny u wydawcy: https://royalsocietypublishing.org/doi/pdf/10.1098/rspb.2016.2806I jeszcze dodatkowo o ewolucji tempa rekombinacji między chromosomami płci:
Charlesworth, D. (2017). Evolution of recombination rates between sex chromosomes. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 372(1736), 20160456 - dostpęny tu: https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rstb.2016.0456A do tego parę innych artykułów związanych z tematem:
Kamiya, Takashi, et al. "A trans-species missense SNP in Amhr2 is associated with sex determination in the tiger pufferfish, Takifugu rubripes (fugu)." PLoS genet 8.7 (2012): e1002798 - artykuł o determinacji płci u rozdymki, dostępny w całości tu: https://journals.plos.org/plosgenetics/article?id=10.1371/journal.pgen.1002798 Matveevsky, S., Kolomiets, O., Bogdanov, A., Hakhverdyan, M., & Bakloushinskaya, I. (2017). Chromosomal evolution in mole voles Ellobius (Cricetidae, Rodentia): Bizarre sex chromosomes, variable autosomes and meiosis. Genes, 8(11), 306 - artykuł o ślepuszonkach i ewolucji ich chromosomów płci: https://www.mdpi.com/2073-4425/8/11/306 Rodrigues, N., Vuille, Y., Brelsford, A., Merilä, J., & Perrin, N. (2016). The genetic contribution to sex determination and number of sex chromosomes vary among populations of common frogs (Rana temporaria). Heredity, 117(1), 25-32 - artykuł o determinacji płci u żaby trawnej, również dostępny: https://www.nature.com/articles/hdy201622 Jeffries, Daniel L., et al. "A rapid rate of sex-chromosome turnover and non-random transitions in true frogs." Nature communications 9.1 (2018): 1-11 - więcej informacji co tam u tych żab w ogóle się dzieje: https://www.nature.com/articles/s41467-018-06517-2 Gazoni, T., Haddad, C. F. B., Narimatsu, H., Cabral-de-Mello, D. C., Lyra, M. L., & Parise-Maltempi, P. P. (2018). More sex chromosomes than autosomes in the Amazonian frog Leptodactylus pentadactylus. Chromosoma, 127(2), 269-278 - artykuł o rekordziście świstkuPrzypominam tylko, że te artykuły to tylko takie wskazówki, gdzie można zacząć dalsze poszukiwania.
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
https://www.facebook.com/Niecodziennik-Genetyczny-106561038044952
-
Drugi odcinek o (genetycznych i środowiskowych) mechanizmach determinacji płci. Czy zawsze to tylko jeden z tych mechanizmów determinuje płeć? Czy u wszystkich gatunków jest ona niezmienna? O tym w dzisiejszym odcinku!
Polecam szczególnie poniższy artykuł jako dobre miejsce początkowe do dalszych poszukiwań (o ile ktoś ma dostęp):
Capel, B. (2017). Vertebrate sex determination: evolutionary plasticity of a fundamental switch. Nature Reviews Genetics, 18(11), 675. - praca przeglądowa o plastyczności determinacji płci, podsumowująca różne mechanizmy determinacji płci i ewolucyjną zmienność.Przypominam też artykuł, który wymieniałam już poprzednio:
Bachtrog, Doris, et al. "Sex determination: why so many ways of doing it?." PLoS Biol 12.7 (2014): e1001899 - przyjemny do poczytania esej o różnych sposobach determinacji płci, prostujący popularne nieporozumienia. Pełen tekst dostępny na: https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1001899Kilka innych pozycji źródłowych okołotematycznych:
Shao, Changwei, et al. "Epigenetic modification and inheritance in sexual reversal of fish." Genome research 24.4 (2014): 604-615. - pełny tekst dostępny na: https://genome.cshlp.org/content/24/4/604.full.pdf+html Quinn, Alexander E., et al. "Temperature sex reversal implies sex gene dosage in a reptile." Science 316.5823 (2007): 411-411. Holleley, Clare E., et al. "Sex reversal triggers the rapid transition from genetic to temperature-dependent sex." Nature 523.7558 (2015): 79-82.Jeśli chcielibyście szczegółowe artykuły na któryś konkretny temat poruszany w podcaście, to napiszcie!
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
https://www.facebook.com/Niecodziennik-Genetyczny-106561038044952
-
Pierwszy odcinek o (genetycznych) mechanizmach determinacji płci. Jakie mamy systemy chromosomów płci poza znanym nam X i Y? Zapraszam do słuchania!
Obiecana infografika na temat czynników wpływających na kształtowanie się płci jest widoczna w poście, a bezpośredni link znajduje się o, tutaj:
https://static.scientificamerican.com/sciam/assets/File/051_sad0917MontA3p-01.pngŹródło pochodzenia - Scientific American:
https://blogs.scientificamerican.com/sa-visual/visualizing-sex-as-a-spectrum/Kilka przykładowych artykułów na temat mechanizmów determinacji płci:
Bachtrog, Doris, et al. "Sex determination: why so many ways of doing it?." PLoS Biol 12.7 (2014): e1001899 - przyjemny do poczytania esej o różnych sposobach determinacji płci, prostujący popularne nieporozumienia. Pełen tekst dostępny na: https://journals.plos.org/plosbiology/article?id=10.1371/journal.pbio.1001899 Smith, Craig A., et al. "The avian Z-linked gene DMRT1 is required for male sex determination in the chicken." Nature 461.7261 (2009): 267-271. - O roli genu DMRT1 w determinacji płci u kur.A tu trochę lżejsza lektura, jakby ktoś chciał sobie te chromosomy płci odświeżyć w przyjemniejszy sposób:
Hake, L. & O'Connor, C. (2008) Genetic mechanisms of sex determination. Nature Education 1(1):25 https://www.nature.com/scitable/topicpage/genetic-mechanisms-of-sex-determination-314/Jeśli kogoś z was interesuje jakiś szczególny sposób determinacji płci, albo chcielibyście dowiedzieć się, skąd czerpię wiedzę np. na temat systemu XY u pytonów i boa, to dajcie znać!
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
https://www.facebook.com/Niecodziennik-Genetyczny-106561038044952
-
Czy bliźnięta monozygotyczne są rzeczywiście identyczne genetycznie i skąd te zmiany się biorą? O tym możecie posłuchać w tym odcinku!
Temat dnia:
Jonsson, Hakon, et al. "Differences between germline genomes of monozygotic twins." Nature Genetics 53.1 (2021): 27-34. https://www.nature.com/articles/s41588-020-00755-1 - Co prawda powiedziałam w nagraniu, że pełen artykuł nie jest dostępny, ale Nature w międzyczasie udostępniło go wszystkim (hura!)Popularnonaukowe opracowania:
https://www.nature.com/articles/s41576-021-00328-w https://www.the-scientist.com/news-opinion/identical-twins-accumulate-genetic-differences-in-the-womb-68324 - tu wywiad z pierwszym autorem publikacjiInne artykuły:
Van Dongen, Jenny, et al. "The continuing value of twin studies in the omics era." Nature Reviews Genetics 13.9 (2012): 640-653. https://www.nature.com/articles/nrg3243 - recenzja opisująca kierunki badań genetycznych w których wykorzystuje się informacje pochodzące od bliźniąt. Bruder, Carl EG, et al. "Phenotypically concordant and discordant monozygotic twins display different DNA copy-number-variation profiles." The American Journal of Human Genetics 82.3 (2008): 763-771. - Jeden z wielu artykułów opisujący różnice między bliźniętami wynikające ze zmian.Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Jeśli masz pytania, uwagi, komentarze, to zapraszam do kontaktu:
albo przez profil na Facebooku:
https://www.facebook.com/niecodziennik.genetyczny
-
Niedawno opublikowano genomy dziobaka i kolczatki w czasopiśmie Nature. Czym jest genom, co z tego wynika, czemu to ciekawe - o tym w dzisiejszym odcinku!
Temat dnia:
Zhou, Y., Shearwin-Whyatt, L., Li, J. et al. Platypus and echidna genomes reveal mammalian biology and evolution. Nature (2021). https://doi.org/10.1038/s41586-020-03039-0 - Genomy stekowców i pierwsze analizy porównawcze. Cały tekst dostępny na: https://www.nature.com/articles/s41586-020-03039-0 Popularnonaukowe podsumowanie: https://www.science.ku.dk/english/press/news/2021/how-earths-oddest-mammal-got-to-be-so-bizarre/Inne artykuły:
Warren, W., Hillier, L. et al. Genome analysis of the platypus reveals unique signatures of evolution. Nature 453, 175–183 (2008). https://doi.org/10.1038/nature06936 - Pierwszy draft genomu dziobaka. Cały tekst dostępny na: https://www.nature.com/articles/nature06936 Rens, Willem, et al. "The multiple sex chromosomes of platypus and echidna are not completely identical and several share homology with the avian Z." Genome biology 8.11 (2007): 1-21. - Chromosomy płci u stekowców i ich podobieństwa do chromosomów ptaków. Skadinąd o chromosomach płci u stekowców napisano więcej artykułów. Cały tekst dostępny na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2258203/Biofluorescencja:
Anich, Paula Spaeth, et al. "Biofluorescence in the platypus (Ornithorhynchus anatinus)." Mammalia 1.ahead-of-print (2020) - wygląda na to, że gdzieś w międzyczasie artykuł przestał być publicznie dostępny, albo ja coś pomyliłam, ALE KLIKNIJCIE TUTAJ DLA ZDJĘĆ: http://www.sci-news.com/biology/ultraviolet-fluorescence-platypus-09026.htmlMuzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Jeśli masz pytania, uwagi, komentarze, to zapraszam do kontaktu:
albo przez profil na Facebooku:
https://www.facebook.com/niecodziennik.genetyczny
-
A na zwieńczenie tej krótkiej serii: plany diet i pielęgnacja cery w oparciu o nasze DNA.
Jeśli masz pytania, uwagi, komentarze, to zapraszam do kontaktu:
albo przez profil na Facebooku:
https://www.facebook.com/niecodziennik.genetyczny
Kilka przykładowych artykułów:
1. O żywieniu i nutrigenetyce:
Sikalidis, A. K. (2019). From food for survival to food for personalized optimal health: A historical perspective of how food and nutrition gave rise to nutrigenomics. Journal of the American College of Nutrition, 38(1), 84-95 - recenzja o historii nutrigenomiki i oferowanych przez nią możliwościach Floris, Matteo, et al. Direct-to-consumer nutrigenetics testing: an overview. Nutrients, 2020, 12.2: 566 - przegląd firm oferujących diety na bazie testów genetycznych i co wiadomo o wariantach, jakie testują. Pełen tekst jest dostępny na: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7071525/ Koonrungsesomboon, N., Khatsri, R., Wongchompoo, P., & Teekachunhatean, S. (2018). The impact of genetic polymorphisms on CYP1A2 activity in humans: a systematic review and meta-analysis. The pharmacogenomics journal, 18(6), 760-768 - meta-analiza: aktywność CYP1A2 w zależności od polimorfizmu2. O starzeniu się skóry:
Flood, K. S., Houston, N. A., Savage, K. T., & Kimball, A. B. (2019). Genetic basis for skin youthfulness. Clinics in dermatology, 37(4), 312-319. - podsumowanie informacji o zbadanych związkach między różnymi mechanizmami genetycznymi a procesami starzenia się skóry Law, Matthew H., et al. Genome-wide association shows that pigmentation genes play a role in skin aging. Journal of Investigative Dermatology, 2017, 137.9: 1887-1894 - przykładowe badanie, w którym szukano związków pomiędzy wariantami genetycznymi a ich rolą w procesach starzenia. Pełny tekst dostępny na: https://www.sciencedirect.com/.../pii/S0022202X17314926 -
Drugi odcinek trzyczęściowej serii o testach genetycznych, które można zamówić do domu. W tym odcinku: co mówią nam testy predyspozycji do nowotworów?
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
albo przez profil na Facebooku:
https://www.facebook.com/niecodziennik.genetyczny
Kilka przykładowych artykułów:
Rutgers, Emiel, et al. "European Breast Cancer Council manifesto 2018: Genetic risk prediction testing in breast cancer." European Journal of Cancer 106 (2019): 45-53 - manifest opisujący kiedy i jak testy genetyczne są wykonywane, jakie regulacje obecnie istnieją, oraz rekomendacje, jakie regulacje i mechanizmy powinny zostać wprowadzone. Felix, Gabriela ES, Yonglan Zheng, and Olufunmilayo I. Olopade. "Mutations in context: implications of BRCA testing in diverse populations." Familial cancer 17.4 (2018): 471-483 - informacje o znaczeniu testowania genów BRCA w różnych populacjach. Cały tekst dostępny na https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5980658/ de Pauw, Antoine, et al. "Direct-to-consumer misleading information on cancer risks calls for an urgent clarification of health genetic testing performed by commercial companies." European Journal of Cancer 132 (2020): 100-103 - przykład fałszywie pozytywnego wyniku otrzymanego przez konsumenta. O'Quigley, John. "Faulty BRCA1, BRCA2 genes: how poor is the prognosis?." Annals of epidemiology 27.10 (2017): 672-676 - opis, jak obliczane jest skumulowane ryzyko zachorowania. -
Pierwszy odcinek trzyczęściowej serii o testach genetycznych, które można zamówić do domu.
W tym odcinku: co testują testy pochodzenia etnicznego?
SPROSTOWANIE: stronie 23andme udało się mnie zmylić, więc ninejszym chciałam wam powiedzieć, że można zamówić ich podstawowy zestaw do Polski ze strony międzynarodowej, natomiast rozszerzone zestawy dostępne na stronie europejskiej nie są u nas dostępne (póki co).
Muzyka:
Music "Marble machine" by Wintergatan
This track can be downloaded for free at www.wintergatan.net
Free License to use this track in your video can be downloaded at www.wintergatan.net
Masz pytania, uwagi, komentarze? Zapraszam do kontaktu:
lub przez profil na Facebooku:
https://www.facebook.com/niecodziennik.genetyczny
Kilka przykładowych artykułów, od których można zacząć dalsze poszukiwania:
Blell, M., & Hunter, M. A. (2019). Direct-to-Consumer Genetic Testing's Red Herring:“Genetic Ancestry” and Personalized Medicine. Frontiers in medicine, 6, 48 - artykuł dość dużo miejsca poświęca znaczeniu grupy etnicznej. Cały tekst dostępny na https://www.frontiersin.org/.../10.3389/fmed.2019.00048/full Huml, A. M., Sullivan, C., Figueroa, M., Scott, K., & Sehgal, A. R. (2020). Consistency of direct-to-consumer genetic testing results among identical twins. The American Journal of Medicine, 133(1), 143-146 - krótkie doniesienie na temat zgodności wyników testów. Walajahi, H., Wilson, D. R., & Hull, S. C. (2019). Constructing identities: the implications of DTC ancestry testing for tribal communities. Genetics in Medicine, 21(8), 1744-1750 - o wątpliwościach dotyczących testów pochodzenia etnicznego dla rdzennych Amerykanów. Cały tekst dostępny na https://www.nature.com/articles/s41436-018-0429-2
