Folgen
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an fichiĂș lĂĄ de mhĂ AibreĂĄn. Is mise OisĂn Mac Conamhna.
ChrĂochnaigh an t-ionchuisne sa dĂłiteĂĄn tubaisteach sa chlub oĂche Stardust i mBaile Ătha Cliath DĂ©ardaoin. Tharla an dĂłiteĂĄn in 1981, and dâĂ©ag 48 duine ann. Shroich an giĂșirĂ© an breithiĂșnas gur maraĂodh iad uilig go neamhdhleathach. An t-ionchuisne is faide i stair an stĂĄit ba ea, agus le linn breis agus cĂ©ad lĂĄ dâfhianaise, thĂĄinig sĂ© amach go raibh na bealaĂ Ă©alaithe faoi ghlas, chun daoine a choimeĂĄd amuigh; agus rinne an giĂșirĂ© an cinneadh gur chuir sin go mĂłr leis an tubaiste. Chuir an breithiĂșnas deireadh le feachtas mĂłr fada de chuid theaghlaigh na marbh, agus tĂĄ na gardaĂ chun athbhreithniĂș a dhĂ©anamh ar an gcĂĄs ina dhiaidh.
I Nua Eabhrac, thosaigh an chĂ©ad triail choiriĂșil riamh d'iar-uachtarĂĄn na StĂĄt Aontaithe an tseachtain seo. TĂĄ Donald Trump os comhair na cĂșirte ar dhĂotĂĄlacha feileonacha, gur fhalsaigh sĂ© taifid ghnĂł chun airgead tosta, a deirtear gur Ăoc sĂ© don aisteoir earĂłtach Stormy Daniels, a fholĂș, dĂreach roimh an toghchĂĄn uachtarĂĄnachta in 2016. TĂĄ na lĂomhaintĂ uilig sĂ©anta ag Trump. Caithfidh sĂ© freastal ar an gcĂșirt gach lĂĄ a bhĂonn an cĂĄs ar siĂșl, agus bhĂ an giĂșirĂ© roghnaithe faoi oĂche DhĂ©ardaoin - prĂłiseas a thĂłg tamall mar d'admhĂĄil roinnt mhaith iarrthĂłirĂ don ghiĂșirĂ© nach raibh siad neamhchlaonta. TĂĄ an breitheamh tar Ă©is ordĂș a thabhairt do Trump gan a bheith ag dĂ©anamh trĂĄcht ar an gcĂĄs ar na meĂĄin shĂłisialta, agus beidh Ă©isteacht ar siĂșl DĂ© MĂĄirt ar chĂșiseamh an ionchĂșisimh go bhfuil an t-ordĂș sin sĂĄraithe ag Trump cheana.
I Sasana, aimsĂodh iontaisĂ na reiptĂle mara is mĂł a bhfuil eolas air in Somerset. IochtasĂĄr, nĂł âlaghairt Ă©iscâ, a mhair 200 milliĂșn bliain Ăł shin ag deireadh na TrĂ©imhse TriasaĂ, atĂĄ ann, a raibh thart ar 25 mĂ©adar ar fad, chomh mĂłr le mĂol mĂłr gorm. Tugadh Ichthyotitan severnensis, nĂł Iasc OllmhĂłr na Sabhrainne, ar an speiceas i bpĂĄipĂ©ar a foilsĂodh DĂ© MĂĄirt. I measc na n-Ășdar bhĂ Ruby Reynolds, a bhĂ aon bhliain dĂ©ag dâaois nuair a bhĂ sĂ ag siĂșl lena hathair ar ThrĂĄ an Ancaire Ghoirm in 2020, nuair a dâaimsigh siad an chuid is mĂł atĂĄ faighte den Ichthyotitan.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
ionchuisne - inquest
dĂłiteĂĄn - fire
airgead tosta - hush money
aisteoir earĂłtach - erotic actor
iontaisĂ - fossils
laghairt Ă©isc - fish lizard
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an trĂĂș lĂĄ dĂ©ag de mhĂ AibreĂĄin. Is mise Alanna NĂ GhallachĂłir.
Chuaigh OJ Simpson, iar-rĂ©alta peile MeireacĂĄnaĂ, ar shlĂ na fĂrinne le linn na seachtaine. Bhain sĂ© clĂș amach mar fhear spĂłirt sna seascaidĂ agus arĂs mar aisteoir sna hochtĂłidĂ ach ansin bhĂ sĂ© sna ceannlĂnte arĂs in 1994 nuair a fuarthas a iarbhean agus cara dĂĄ cuid marbh taobh amuigh dĂĄ teach in Los Angeles. Triaileadh Simpson sna dĂșnmharaithe, ach saoradh Ă© sa bhliain 1995. Chuaigh an cĂĄs i gcion ar na StĂĄit Aontaithe ar fad. In 2008 fuarthas ciontach Ă© ar chĂșiseanna difriĂșla, i gcĂĄs sibhialta, agus gearradh pĂonĂłs priosĂșin air ar feadh 33 bliain. Fuair sĂ© bĂĄs Ăłn ailse DĂ© CĂ©adaoin, lena phĂĄistĂ agus a gharphĂĄistĂ ina thimpeall, de rĂ©ir rĂĄiteas teaghlaigh.
Mar gheall ar lĂon na dtimpistĂ bĂłthair marfacha in Ăirinn, fĂłgraĂodh go mbeidh achan garda sĂochĂĄna ag tabhairt faoi ghnĂomhaĂocht sĂĄbhĂĄilteachta ar bhĂłithre go ceann leathuaire le linn achan seala. DĂ©ardaoin, dâfhĂłgair CoimisinĂ©ir na nGardaĂ, Drew Harris, go raibh ar An Gharda SĂochĂĄna a dtionscnaimh pĂłilĂneachta a chur in oiriĂșint chun sĂĄbhĂĄilteacht a mhĂ©adĂș ar bhĂłithre na hĂireann. NĂ ba luaithe sa lĂĄ, dâinis an TĂĄnaiste MicheĂĄl Martin don DĂĄil gur âseafĂłidâ Ă© nach fĂ©idir le hĂșdarĂĄis ĂĄitiĂșla eolas maidir le tuairteanna bĂłithre a tharla le linn bliana anuas a fheiceĂĄil de bharr rialacha GDPR agus gur cheart go rĂ©iteofaĂ an fhadhb âgan a thuilleadh moilleâ.
D'fhoilsigh FĂĄilte Ăireann tuairisc nua le linn na seachtaine chun ceiliĂșradh a dhĂ©anamh ar 10 mbliana de ShlĂ an Atlantaigh FhiĂĄin. De rĂ©ir na tuairisce, tugtar isteach nĂos mĂł nĂĄ âŹ3 bhilliĂșn i rith na bliana Ăł DhĂșn na nGall go Corcaigh mar gheall ar ShlĂ an Atlantaigh FhiĂĄin, atĂĄ 2,500 cilimĂ©adar ar fad. TuairimĂonn FĂĄilte Ăireann gur thĂĄinig beag nĂĄr 2 milliĂșn turasĂłirĂ sa bhreis ar cuairt go SlĂ an Atlantaigh FhiĂĄin, i gcomparĂĄid leis an bhliain 2013 agus cuireadh 35,000 post nua ar fĂĄil i gcaitheamh na ndeich mbliana. Seoladh an tuairisc ag Meitheal, mĂłrĂłcĂĄid bhliantĂșil dĂrithe ar chĂșrsaĂ turasĂłireachta, a bhĂ ar siĂșl i gCill Airne.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
iarbhean - ex-wife
saoradh Ă© - he was acquitted
tionscnaimh pĂłilĂneachta - policing initiatives
gan a thuilleadh moille - without further delay
tuairisc - report
SlĂ an Atlantaigh FhiĂĄin - the Wild Atlantic Way
-
Fehlende Folgen?
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an sĂ©Ăș lĂĄ de mhĂ AibreĂĄin. Is mise Niall Ă Siadhail.
Beidh Simon Harris ina Thaoiseach DĂ© MĂĄirt nuair a fhillfidh TeachtaĂ DĂĄla ar an DĂĄil i ndiaidh shos na CĂĄsca. Ăs rud Ă© nach raibh aon iarrthĂłir eile do cheannaireacht Fhine Gael tar Ă©is do Leo Varadkar Ă©irĂ as an rĂłl, tĂĄ Harris ina cheannaire gan toghchĂĄn ach beidh vĂłta de dhĂth sa DĂĄil chun Ă© a dheimhniĂș mar Thaoiseach, an Taoiseach is Ăłige i stair an stĂĄit ag seacht mbliana is trĂocha d'aois. Baineadh croitheadh as lucht polaitĂochta an Tuaiscirt seachtain Ăł shin nuair a gabhadh Jeffrey Donaldson, ceannaire an PhĂĄirtĂ Aontachtaigh Daonlathaigh, ar chĂșiseanna mĂ-ĂșsĂĄide stairiĂșla, ach roghnaĂodh Gavin Robinson mar cheannaire sealadach an phĂĄirtĂ agus tĂĄthar ag sĂșil nach mbeidh aon drochĂ©ifeacht ar ThionĂłl Chnoc an Anfa.
TĂĄ beagnach 40 ball den PhĂĄirtĂ Daonlathach i MeiriceĂĄ, Nancy Pelosi ina measc, i ndiaidh impĂ ar UachtarĂĄn na StĂĄt Aontaithe, Joe Biden, agus ar an RĂșnaĂ StĂĄit, Anthony Blinken, stop a chur le dĂolachĂĄin arm d'Iosrael. D'Ă©iligh Biden fĂ©in sos cogaidh DĂ©ardaoin tar Ă©is d'fhĂłrsaĂ Iosraelacha seachtar oibrithe cabhracha a mharĂș. TĂĄ sĂșil ag an charthanacht World Central Kitchen go dtarlĂłidh fiosrĂșchĂĄn neamhspleĂĄch. Ghlac Iosrael freagracht as an eachtra, agus dĂșirt an PrĂomh-Aire nĂĄr tharla sĂ© d'aon ghnĂł, ach nĂor gabhadh aon phardĂșn faoi. TĂĄ imnĂ ann sa MheĂĄnoirthear maidir le freagairt na hIarĂĄine ar mharĂș seachtar oifigeach den Gharda RĂ©abhlĂłideach i nDamaisc na Siria fosta.
Cuirfear tĂșs le CraobhchomĂłrtas Sinsir na hĂireann sa Pheil an deireadh seachtaine seo agus foireann Londan ag imirt in aghaidh Chontae na Gaillimhe in Ruislip inniu. Beidh Maigh Eo ag imirt i Nua Eabhrac amĂĄrach agus roinnt cluichĂ ar siĂșl ar fud na hĂireann. Fuair Doire an lĂĄmh in uachtar ar Bhaile Ătha Cliath an tseachtain seo caite i gcluiche ceannais na Sraithe NĂĄisiĂșnta agus measann anailĂsithe gurb iad an dĂĄ fhoireann sin chomh maith le CiarraĂ a bheidh ag dul in iomaĂocht don duais is mĂł, Corn Mhig Uidhir, ag deireadh an chomĂłrtais i mĂ IĂșil. Cuirfear tĂșs le CraobhchomĂłrtas Sinsir na hĂireann san IomĂĄnaĂocht an mhĂ seo fosta ach ar dtĂșs tĂĄ cluiche ceannais na Sraithe NĂĄisiĂșnta idir an ClĂĄr agus Cill Cheannaigh ar siĂșl i nDurlas Ăile anocht.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
cĂșiseanna mĂ-ĂșsĂĄide stairiĂșla - historical abuse charges
TionĂłl Chnoc an Anfa - the Stormont Assembly
dĂolachĂĄin arm - arms sales
fiosrĂșchĂĄn neamhspleĂĄch - independent investigation
anailĂsithe - pundits
ag dul in iomaĂocht - competing
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an trĂochadĂș lĂĄ de mhĂ an MhĂĄrta. Is mise Gwyneth Nic AidicĂn NĂ Loingsigh.
BhĂ an lĂon daoine ag baint ĂșsĂĄid as seirbhisĂ tithĂochta Ă©igeandĂĄla in Ăirinn nĂos airde nĂĄ riamh cheana an mhĂ seo caite. BhĂ 13,841 daoine i dtithĂocht Ă©igeandĂĄla i mĂ Feabhra, 4,170 dĂobh a bhĂ ina bpĂĄistĂ. Sin na huimhreacha is airde a taifeadadh Ăł tosaĂodh taifead a dhĂ©anamh, agus ardĂș 310 duine atĂĄ i gceist i gcomparĂĄĂd le mĂ EanĂĄir. TĂĄ 10,100 de na daoine taifeadta bunaithe i mBaile Ătha Cliath. LĂ©irigh ionadaĂ Ăł Chlann ShĂomĂłin nach bhfuil daoine a bhĂonn ag fanacht ar na srĂĄideanna, daoine atĂĄ ag Ă©alĂș Ăł fhorĂ©igean baile nĂł lucht iarrtha tearmainn san ĂĄireamh sna figiĂșirĂ sin agus mar sin nach lĂ©iriĂș ceart iad don ghĂ©archĂ©im iomlĂĄn. Mar thoradh ar an Ă©Ăleamh ard ar na seirbhisĂ tĂĄ ar dhaoine gan dĂdean trĂ©imhse nĂos giorra a chaitheamh i dtithĂocht Ă©igeandĂĄla. Dâiarr Clann ShĂomĂłin ar an rialtas dearbhthosĂĄiocht a dhĂ©anamh as an ngĂ©archĂ©Ăm easpa dĂdine. DĂșirt siad gurb Ă tĂłgĂĄil tithĂ sĂłisialta agus inacmhainne an t-aon fhreagar agus chuir siad brĂș ar an rialtas glacadh leis an âSimon Homeless Prevention Billâ agus cearta dĂdine a chumhdach.
Tharla timpiste uafĂĄsach in Baltimore sna StĂĄit Aontaithe DĂ© MĂĄirt nuair a bhuail long choimeadĂĄn Droichead Francis Scott Key i bprĂomhphort na cathrach. TĂĄ an droichead 2.6k i bhfad agus thit sĂ© san fharraige de bharr an damĂĄiste a rinneadh don tacaĂocht nuair a tharla an t-imbhualadh. TĂĄ fiosrĂș oifigiĂșil fĂłs ar siĂșl le teacht ar chĂșis chinnte leis an timpiste ach deir oifigeach gur tharla cliseadh cumhachta ar an long agus gur seoladh comhartha guaise nĂłimĂ©ad roimh an imbhualadh. BhĂ ochtar ag obair ar an droichead nuair a tharla an timpiste agus tugadh tarrthĂĄil ar bheirt acu. Fuair beirt bĂĄs agus leanann iarrachtaĂ teacht ar an gceathrar atĂĄ caillte ach glactar leis go bhfuil siad marbh. TĂĄ dĂșshlĂĄn mĂłr i gceist leis an iarracht mar gheall ar an teocht fhuar agus an lĂon smionagair san uisce. NĂ raibh aon ghortĂș ag an bhfoireann ar an long. Is Ă© Port Baltimore an port is gnĂłthaĂ i StĂĄit Aontaithe MheiriceĂĄ maidir le heaspĂłrtĂĄil gluaisteĂĄn agus tĂĄ sĂ© tĂĄbhachtach le haghaidh lasta freisin. TĂłgfaidh sĂ© tamaillĂn an droichead a atĂłgĂĄil agus tĂĄ imnĂ ann faoin tionchar ar shlabhraĂ solĂĄthair an domhain.
D'fhĂłgair MicheĂĄl Martin, an TĂĄnaiste agus Aire GnĂłthaĂ Eachtracha go bhfuil Ăire chun idirghabhĂĄil a dhĂ©anamh sa chĂĄs a thosaigh an Aifric Theas i gcoinne Iosrael faoin gCoinbhinsiĂșin ar ChinedhĂothĂș ag an gCĂșirt BhreithiĂșnais IdirnĂĄisiĂșnta. DĂșirt an TĂĄnaiste gur thug sĂ© orduithe d'oifigĂ tĂșs a chur le hobair ar fhĂłgairt idirghabhĂĄil faoi alt 63 de reacht na CĂșirte. MĂĄ ghlacann an rialtas leis cuirfear an idirghabhĂĄil leis an gcĂĄs i gcoinne Iosrael ag an gcĂșirt sa HĂĄig. BhĂ an rialtas faoi bhrĂș leanĂșnach Ăłn bpobal agus Ăłn bhfreasĂșra chun gnĂomhĂș maidir leis an gcĂĄs seo. DĂșirt RapĂłirtĂ©ir Speisialta um Chearta an Duine ag na NĂĄisiĂșin Aontaithe gur "cinneadh tĂĄbhachtach" Ă© ach "b'fhĂ©idir thar tĂ©arma". MhĂnigh Fionnuala NĂ AolĂĄin, ollamh dlĂ ag Ollscoil na BanrĂona i mBĂ©al Feirste, nach cĂĄs coiriĂșil atĂĄ i gceist agus nĂl brĂ ag an idirghabhĂĄil go bhfuil an rialtas ar aon "taobh" ach is tuairim bunaithe ar fhĂricĂ atĂĄ i gceist leis an idirghabhĂĄil.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
seirbhisĂ tithĂochta Ă©igeandĂĄla - emergency housing services
Clann ShĂomĂłin - the Simon Community, a charity which helps homeless people
long choimeadĂĄn - container ship
comhartha guaise - danger signal
idirghabhĂĄil - intervention
Rapóirtéir Speisialta um Chearta an Duine - Special Rapporeur for Human Rights
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an trĂĂș lĂĄ is fiche de mhĂ an MhĂĄrta. Is mise SiubhĂĄn Nic Amhlaoibh.
TĂĄ sĂ© fĂłgartha ag an Taoiseach Leo Varadkar go bhfuil sĂ© chun Ă©irĂ as a phost mar Thaoiseach agus mar cheannaire Fhine Gael, agus Ă© ag rĂĄ gurb Ă© an t-am a chaith sĂ© ina Thaoiseach âan trĂ©imhse is sĂĄsĂșla de mo shaolâ. Ba Ă© Varadkar an Taoiseach ab Ăłige riamh nuair a bhuaigh sĂ© toghchĂĄn ceannaireachta Fhine Gael in 2017, agus faoi lĂĄthair tĂĄ sĂ© i gceannas ar an gcomhrialtas i mBaile Ătha Cliath, in Ă©ineacht leis na pĂĄirtithe Fianna FĂĄil agus an Comhaontas Glas. Ag labhairt dĂł Ăłn fhoirgneamh rialtais i mBaile Ătha Cliath DĂ© CĂ©adaoin, dĂșirt an tUasal Varadkar go raibh âĂire ĂĄ stiĂșradh aige Ăłn dĂfhostaĂocht go dtĂ an lĂĄnfhostaĂocht, Ăł easnamh buisĂ©id go barrachas buisĂ©id, Ăł dhĂ©ine go rathĂșnasâ. DĂșirt sĂ© go raibh sĂ© âbrĂłdĂșil as go bhfuil an tĂr ina hĂĄit nĂos cothroime agus nĂos nua-aimseartha maidir le cearta leanaĂ, an phobail LADT, comhionannas do mhnĂĄ agus a neamhspleĂĄchas coirpâ. DĂșirt Varadkar gur bhain a chinneadh le cĂșrsaĂ poilitiĂșla, ach nĂ dĂșirt sĂ© nĂos mĂł faoin chĂșis lena chinneadh. TĂĄ an chuma air go mbeidh Simon Harris ina chomharba ar Varadkar, an t-aon iarrthĂłir ainmnithe don rĂłl ag am an taifeadta.
Beidh feabhsĂș ar an gheilleagar sa RĂocht Aontaithe i mbliana, a dĂșirt Rishi Sunak ar an BBC i ndiaidh nuacht gur thit an boilsciĂș go dtĂ an leibhĂ©al is Ăsle le beagnach dhĂĄ bhliain go leith. "TĂĄ muid timpeall coirneĂĄil i ndiaidh imnĂ na mblianta atĂĄ caite,â a dĂșirt sĂ©. Thit an boilsciĂș go 3.4% an mhĂ seo caite mar agus moill tagtha ar ardĂș ar phraghsanna bia. Ach d'ainneoin arduithe praghais ag moilliĂș ar an iomlĂĄn, lean praghsanna tithĂochta agus breosla ag ardĂș go gasta ar fad. Faoi agallamh ag an BBC, dĂșirt an PrĂomh-aire go bhfuil feabhsĂș ag teacht ar chursaĂ. Dâadmhaigh an tUasal Sunak go raibh droch-chuma go fĂłill ar an scĂ©al do dhaoine, ach dâĂĄitigh sĂ© go raibh rathĂșlacht eacnamaĂoch na RĂochta Aontaithe ag athrĂș i ndiaidh damĂĄiste a bheith dĂ©anta uirthi le blianta beaga anuas ag paindĂ©im Covid agus de dheasca borradh fuinnimh agus praghsanna bia mar gheall ar an chogadh san ĂcrĂĄin. Agus Ă© ĂĄ bhrĂș ar chostais ĂĄrachais soghluaiste, leathanbhanda agus gluaisteĂĄin ag ardĂș, d'admhaigh an tUasal Sunak go raibh "dĂșshlĂĄin" go fĂłill ann, ach d'ĂĄitigh go raibh an RĂocht Aontaithe "in ĂĄit i bhfad nĂos fearr nĂĄ mar a bhĂ muid nuair a thĂĄinig mĂ© isteach mar PhrĂomh-aire. Is Ă© an jab atĂĄ agam nĂĄ a chinntiĂș go bhfuil muid ag cuidiĂș, agus sin a dhĂ©anann ĂĄr gciorruithe cĂĄnach,â a dĂșirt sĂ©.TĂĄ âŹ200,000 ĂĄ thairiscint ag CoimisiĂșn na MeĂĄn chun athbhreithniĂș agus measĂșnĂș a dhĂ©anamh ar na meĂĄin Ghaeilge. Beidh naoi mĂ ag an dream a mbronnfar an conradh orthu chun an t-athbhreithniĂș a chur i gcrĂch agus moltaĂ a dhĂ©anamh a chuirfeadh âfeabhasâ ar na meĂĄin Ghaeilge, idir chraolta agus scrĂofa. DĂreoidh an t-athbhreithniĂș ar na meĂĄin Ghaeilge chraolta agus scrĂofa, ar lĂne agus as lĂne, agus ar an solĂĄthar don Ghaeilge sna meĂĄin BhĂ©arla. Seo an chĂ©ad uair a ndĂ©anfar athbhreithniĂș cuimsitheach dĂĄ leithĂ©id. DĂ©anfar athbhreithniĂș ar na rĂłil atĂĄ ag TG4 agus RTĂ âmar choimisinĂ©irĂ agus solĂĄthrĂłirĂ ĂĄbhair Ghaeilgeâ, agus ar shaothar RaidiĂł na Gaeltachta, a ârĂłl nĂĄisiĂșntaâ agus âa rĂłl i gceantair Ghaeltachtaâ agus âar an teacht atĂĄ aige ar ioncam trĂĄchtĂĄla.â Deirtear go mbeidh bĂ©im ar na dualgais reachtĂșla atĂĄ ann i dtaobh solĂĄthar ĂĄbhar i nGaeilge chomh maith agus fĂ©achfar ar na âdeiseanna comhphĂĄirtĂochtaâ idir na meĂĄin Ă©agsĂșla. I measc na rĂ©imsĂ eile a ndĂ©anfar scagadh orthu, beidh an rĂłl ba chĂłir a bheith ag na meĂĄin i gcĂșrsaĂ oideachais agus an solĂĄthar Gaeilge do dhaoine Ăłga. Cuirfear an t-athbhreithniĂș i gcrĂch i dtrĂ chĂ©im thar thrĂ©imhse naoi mĂ. Sa chĂ©ad chĂ©im dĂ©anfar anailĂs ar an ĂĄbhar atĂĄ ar fĂĄil i nGaeilge sna meĂĄin. Ansin reĂĄchtĂĄlfar pobalbhreith sa Ghaeltacht agus lasmuigh di chun tuairimĂ an phobail a bhailiĂș âfaoi Ă©ifeachtacht agus ĂĄbharthacht na meĂĄn Gaeilgeâ. Deirtear go mbainfear leas as torthaĂ na bpobalbhreithe agus as an anailĂs a dhĂ©anfar orthu le polasaithe nua a cheapadh.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
dĂfhostaĂocht - unemployment
comhionannas - equality
an boilsciĂș - inflation
rathĂșlacht - prosperity
athbhreithniĂș - review
solĂĄthrĂłirĂ - providers
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an sĂ©Ăș lĂĄ dĂ©ag de mhĂ an MhĂĄrta. Is mise GrĂĄinne NĂ BhrosnachĂĄin.
Bhain Cillian Murphy Ă©acht amach nuair a bhuaigh sĂ© Gradam Oscar don aisteoir fireann is fearr dĂĄ rĂłl mar J Robert Oppenheimer. Ba Ă© an chĂ©ad uair riamh a bhuaigh duine a rugadh in Ăirinn an gradam seo. ScannĂĄn beathaisnĂ©ise atĂĄ ann, a stiĂșir agus a lĂ©irigh Christopher Nolan faoin bhfisiceoir a chruthaigh an buama adamhach. DâĂ©irigh leis an scannĂĄn seacht nOscar ar fad a fhĂĄil. Agus Ă© ag glacadh leis an ngradam dĂșirt Cillian go raibh sĂ© an-tĂłgtha ar fad. Ghabh sĂ© buĂochas le Nolan, an criĂș agus a chomhrĂ©alta, lena thuismitheoirĂ agus clann. DĂșirt sĂ© go bhfuilimid inĂĄr gcĂłnaĂ i ndomhan Oppenheimer, agus thiomnaigh sĂ© an gradam do na daoine a dheĂĄnann sĂochĂĄin. Labhair sĂ© i nGaeilge chomh maith nuair a dĂșirt sĂ© 'go raibh mĂle maith agaibh' ag deireadh a ĂłrĂĄide. Is as Corcaigh Ăł dhĂșchas Cillian Murphy agus tĂĄ gach Ă©inne ina cheantar agus timpeall na hĂireann an-bhrĂłdĂșil as. Bhuaigh an comhlacht leiriĂșchĂĄin Element Pictures Ăł Bhaile Ătha Cliath ceithre ghradam don scannĂĄn âPoor Thingsâ ina bhfuil an t-aisteoir Emma Stone, a bhuaigh an gradam don aisteoir baineann is fearr.
TĂĄ an t-iriseoir iomrĂĄiteach agus comhfhreagraĂ nuachta Charlie Bird tar Ă©is bĂĄs a fhĂĄil. Le linn daichead bliain mar iriseoir, thug Charlie Bird tuairiscĂ ar roinnt scĂ©alta tĂĄbhachtacha in Ăirinn agus go hidirnĂĄisiĂșnta, lena n-ĂĄirĂtear tine Stardust, seachaint cĂĄnach sa Bhanc Ăireannach NĂĄisiĂșnta, na hionsaithe sceimhlitheoireachta i MeĂĄn FĂłmhair 2001 agus an sĂșnĂĄmaĂ san AigĂ©an Indiach in 2004. Thosnaigh sĂ© amach mar thaighdeoir le RTĂ in 1974 agus bhĂ cĂĄil air mar dhuine dĂograiseach agus seiftiĂșil ar na clĂĄracha Seven Days agus an Late Late Show agus ansin ag glacadh pĂĄirt le cĂșrsaĂ nuachta Ăł 1980 ar aghaidh. Sa bhliain 2021 deineadh diagnĂłis go raibh an galar nĂ©arĂłn luadrach air. Chuaigh sĂ© os comhar an phobail leis an ngalar agus thosnaigh sĂ© an feachtas Climb With Charlie. Dhreap sĂ© Cruach PhĂĄdraig, ag bailiĂș 3.3 milliĂșn euro ar son An Cumann Galar NĂ©arĂłn Luadrach in Ăirinn agus Pieta. Dâeagraigh sĂ© a luaithreach bheith curtha in Inis OĂrr, ĂĄit ar thug sĂ© cuairt uirthi go minic le breis is caoga bliain.
Thaistil an Taoiseach Leo Varadkar go dtĂ na StĂĄit Aontaithe le ceiliĂșradh a dhĂ©anamh ar LĂĄ FhĂ©ile PĂĄdraig. Chaith sĂ© dhĂĄ lĂĄ ar thuras go BostĂșn. Bhuail sĂ© le GobharnĂłir Massachusetts, Maura Healey, agus dhein sĂ© ĂłrĂĄid i Leabharlann John F. Kennedy. Ar an Aoine bhuail sĂ© leis an LeasuachtarĂĄn Kamala Harris agus bhĂ cruinniĂș dĂ©thaobhach aige leis na UachtarĂĄn Joe Biden. DĂșirt an Taoiseach go mbainfeadh sĂ© ĂșsĂĄid as an ardĂĄn atĂĄ aige chun bĂ©im a chur ar shos cogaidh sa MheĂĄnoirthear. Ina chuid ĂłrĂĄidĂ i mBostĂșn agus in Washington, tharraing sĂ© aird ar an ionsaĂ uafĂĄsach a dhein Hamas ar Iosrael ar an 7Ăș lĂĄ de mhĂ Dheireadh FĂłmhair chomh maith leis an tubaiste atĂĄ ag tarlĂș faoi lĂĄthair in Gaza. Ag dinnĂ©ar de chuid The Ireland Funds bhĂ CĂ©ad-Aire agus LeasChĂ©ad-Aire Thuaisceart Ăireann, Michelle O'Neill agus Emma Little-Pengelly, i lĂĄthair. An prĂomhchuspĂłir a bhĂ acu nĂĄ infheistiĂș a mhealladh go dtĂ an Tuaisceart. Ag an dTeach BĂĄn thĂĄinig an Taoiseach agus an tUachtarĂĄn le chĂ©ile. DĂșirt Biden go bhfuil Ăire agus Na StĂĄit Aontaithe ag ceiliĂșradh cĂ©ad bliain de chaidreamh taidhleoireachta agus ba bhreĂĄ leis teacht ar ais go hĂirinn.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
fisiceoir - physicist
comhréalta - co-stars
comhlacht leiriĂșchĂĄin - production company
comhfhreagraĂ nuachta - news correspondent
an galar néarón luadrach - motor neurone disease
luaithreach - ashes
cruinniĂș dĂ©thaobhach - bilateral meeting
caidreamh taidhleoireachta - diplomatic relationship
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an 9Ăș lĂĄ de mhĂ an MhĂĄrta. Is mise Niall Ă CuileagĂĄin.
NĂ raibh an MhĂĄirt MhĂłr chomh mĂłr sin i rĂ©amhthoghchĂĄin StĂĄit Aontaithe MheiriceĂĄ an tseachtain seo. BhĂ buanna mĂłra ag Donald Trump i mbeagnach gach stĂĄt seachas Vermont, an t-aon stĂĄt a bhuaigh a chĂ©ile comhraic Nikki Haley. DâfhĂłgair Nikki Haley go bhfuil sĂ ag Ă©irĂ as an rĂĄs tar Ă©is na torthaĂ tubaisteacha dĂĄ feachtas. Is cosĂșil nach mbeidh deacracht ar bith ag Trump an t-ainmniĂșchĂĄn don bPĂĄirtĂ PoblachtĂĄnach a fhĂĄil anois agus mar sin beidh sĂ© ag dul in aghaidh Joe Biden den ndara huair i mĂ na Samhna. NĂ raibh teannas ar bith do Joe Biden ach oiread agus Ă© gan chĂ©ile comhraic dĂĄirire sa rĂĄs le haghaidh ainmniĂșchĂĄn na
nDaonlathach.VĂłtĂĄil muintir na hĂireann in dhĂĄ reifreann DĂ© hAoine, ceann amhĂĄin faoin dteaghlach agus an ceann eile faoi chĂșrsaĂ cĂșraim. BhĂ an leasĂș i reifreann an teaghlaigh ag iarraidh athrĂș a dhĂ©anamh ar an sainmhĂniĂș atĂĄ ann faoi lĂĄthair, go hĂĄirithe nach mbeadh an teaghlach bunaithe ar an bpĂłsadh amhĂĄin ach âar chĂłngais bhuanfasachaâ freisin. BhĂ an reifreann cĂșraim ag iarraidh na tagairtĂ do dhualgais na mban sa bhaile a bhaint den mBunreacht agus aitheantas
a thabhairt ina n-ĂĄit don gcĂșram sa teaghlach. BhĂ gach pĂĄirtĂ mĂłr sa DĂĄil ar son an dĂĄ leasĂș agus nĂ raibh ach AontĂș agus cĂșpla Teachta DĂĄla neamhspleĂĄch i gcoinne na leasuithe. DĂșirt an Taoiseach i rith na seachtaine go raibh na torthaĂ idir dhĂĄ cheann na meĂĄ. BhĂ an chuma ar an scĂ©al maidin DĂ© Sathairn go ndiĂșltĂłfaĂ an dĂĄ reifreann.Cuireadh tĂșs le Seachtain na Gaeilge ar an gcĂ©ad lĂĄ de mhĂ an MhĂĄrta agus bhĂ go leor Gaolainne le cloistint sa DĂĄil le linn na seachtaine. Thug 18 Teachta DĂĄla rĂĄiteas i nGaolainn
DĂ© CĂ©adaoin, ach nĂ raibh ceannaire ar bith Ăł na pĂĄirtĂ i lĂĄthair. Labhair na TeachtaĂ DĂĄla faoi na gĂ©archĂ©imeanna a bhaineann leis an teanga agus leis na ceantracha Gaeltachta. Ar an lĂĄ cĂ©anna, fĂłgraĂodh go mbeidh Oireachtas na Samhna ag dul Ăł thuaidh go BĂ©al Feirste in 2025. Ba Ă© 1997 an uair dheireanach a bhĂ an tOireachtas cois LagĂĄin agus nĂ raibh sĂ© sa Tuaisceart Ăł 2006. BhĂ dea-scĂ©ala eile do chĂșrsaĂ Gaolainne le linn na seachtaine nuair a cuireadh an t-
ĂșrscĂ©ilĂn do dhaoine Ăłga Inis Mara le Tristan Rosenstock ar liosta na leabhar do LĂĄ Domhanda na Leabhar. Is Ă© an chĂ©ad uair riamh a bhĂ leabhar i nGaolainn ar an liosta don
aoisghrĂșpa idir 8-12 bliain dâaois.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
réamhthoghchåin - primary elections
feachtas - campaign
sainmhĂniĂș - definition
leasuithe - amendments
géarchéimeanna - crises
cois LagĂĄin - Laganside
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an dara lĂĄ de mhĂ an MhĂĄrta. Is mise OisĂn Mac Conamhna.
Tharla tubaiste nua i nGaza an tseachtain seo ar ShrĂĄid Haroun Al Rasheed cois fharraige i gCathair Gaza. PhlĂłdaigh slua mĂłr daoine timpeall ar thionlacan cabhrach, ag lorg bia. BhĂ FĂłrsaĂ Cosanta Iosrael freagrach as slĂĄndĂĄil an tionlacain, acht nuair a bhrĂșigh an slua isteach rĂłghar, thosaigh siad ag scaoileadh urchar. Idir sin agus an tĂĄinrith a lean go dĂreach, dâĂ©ag ar a laghad cĂ©ad agus dĂĄrĂ©ag daoine. Dar le Roinn SlĂĄinte Gaza, tĂĄ breis agus 30,000 PalaistĂneach maraithe anois i bhfrith-ionsaĂ Iosrael tar Ă©is ionsaĂ Hamas ar an 7Ăș lĂĄ de mhĂ Dheireadh FĂłmhair.
Tharla sochraid Alexei Navalny, ceannaire an fhreasĂșra i gcoinne UachtarĂĄn na RĂșise Vladimir Putin, i MoscĂł DĂ© hAoine. Fuair Navalny bĂĄs go tobann i ngĂ©ibheann sa tSibĂ©ar Artach coicĂs Ăł shin. Is iomaĂ daorbhreith a gearradh ar Navalny nuair a dâfhill sĂ© ar an RĂșis, lena n-ĂĄirĂtear calaois, dĂspeagadh cĂșirte agus antoisceachas; acht shĂ©an Navalny iad uilig, ag rĂĄ nach raibh iontu acht iarracht pholaitiĂșil chun Ă© a chuir ina thost. Dâfhreastail na mĂlte daoine ag a shochraid, acht dĂșirt urlabhraĂ na Creimile Dimitry Peskov go raibh aon chruinniĂș neamhĂșdaraithe ar son Navalny neamhdleathach. Dâfhill Navalny ar an RĂșis Ăłn nGearmĂĄin in 2021, tar Ă©is cĂłir leighis don nimh nĂ©arĂłige Novichok a fhĂĄil, acht gabhadh go dĂreach Ă©.
Thosaigh Seachtain na Gaeilge DĂ© hAoine, agus Ăire faoi bhrat sneachta an mhaidin sin. Cuireadh tĂșs leis an bhfĂ©ile in 1902, agus leanann an "tSeachtain" go LĂĄ FhĂ©ile PĂĄdraig. Seoladh Ă le himeachtaĂ i mBaile Ătha Cliath agus i mBĂ©al Feirste. DĂșirt Orlaith Nic Gearailt, bainisteoir na fĂ©ile le Conradh na Gaeilge, gur âfĂ©idearthachtaĂâ an tĂ©ama atĂĄ ann i mbliana, fĂ©idearthachtaĂ chun tuilleadh Gaeilge a usĂĄid sa ghnĂĄthshaol. Beidh imeachtaĂ ar siĂșl in Ăirinn agus ar fud an domhain i rith na Seachtaine. I Londain, beidh both ag Conradh na Gaeilge ag an bhfĂ©ile ar ChearnĂłg Trafalgar ar LĂĄ FhĂ©ile PĂĄdraig.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
tionlacan cabhrach - aid escort
tĂĄinrith - stampede
calaois - fraud
dĂspeagadh cĂșirte - contempt of court
antoisceachas - extremism
féidearthachtaà - possibilities
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an ceathrĂș lĂĄ is fiche de mhĂ Feabhra. Is mise Liam Ă BrĂĄdaigh
DâfhĂłgair na StĂĄit Aontaithe smachtbhannaĂ mĂłra an tseachtain seo atĂĄ dĂrithe ar an RĂșis mar gheall ar bhĂĄs cheannaire an fhreasĂșra sa tĂr, Alexei Navalny, agus an cogadh leanĂșnach san ĂcrĂĄin. FĂłgraĂodh bĂĄs Navalny sa phrĂosĂșn ar an 16Ăș de mhĂ Feabhra. DĂșirt na hĂșdarĂĄis san ĂĄitreabh pionĂłis sa tSibĂ©ir ina raibh sĂ© ĂĄ choinneĂĄil nĂĄr thĂĄinig an mothĂș ar ais ann tar Ă©is dĂł titim i ndiaidh siĂșlĂłide. DĂșirt Yulia Navalny, baintreach Alexei, gur nimhĂodh Navalny leis an nĂ©aroibreĂĄn, Novichok, agus gurb Ă© seo an fĂĄth nach bhfuil a chorp scaoilte go fĂłill. DĂreoidh na smachtbhannaĂ is dĂ©anaĂ ar raon rĂ©imsĂ, lena n-ĂĄirĂtear bunĂĄiteanna cosanta agus tionsclaĂochta na tĂre, mar aon le foinsĂ ioncaim don gheilleagar.
Bhuaigh an t-aisteoir as Corcaigh, Cillian Murphy, gradam don Aisteoir is Fearr ag na BAFTAs DĂ© Domhnaigh seo caite as a lĂ©iriĂș sa scannĂĄn Oppenheimer. Sa scannĂĄn, lĂ©irigh Murphy an t-eolaĂ taobh thiar den bhuama adamhach, agus tĂĄ sĂ© anois ina phrĂomh-iomaitheoir le bheith ar an dara haisteoir Ăireannach riamh an gradam don Aisteoir is Fearr a bhuachaint ag na Oscars. DâĂ©irigh chomh maith leis an scannĂĄn, Poor Things, a lĂ©irigh an comhlacht Ăireannach, âElement Pictures.â Bhain an scannĂĄn duaiseanna amach as lĂ©iriĂș Emma Stone chomh maith le dearadh agus Ă©ifeachtaĂ amhairc.
Den trĂĂș huair, chros na StĂĄĂt Aontaithe rĂșn na NĂĄisiĂșn Aontaithe chun sos cogaidh daonnĂșil lĂĄithreach a Ă©ileamh i gcogadh Iosrael-Hamas. Chuir na StĂĄit Aontaithe i gcoinne an rĂșin, a fuair tacaĂocht fhorleathan, ag rĂĄ go gcuirfeadh an comhaontĂș isteach ar an gcaibidlĂocht chun gialla Iosraelacha a shaoradh. Ba Ă© 13-1 an vĂłta sa Chomhairle SlĂĄndĂĄla ina raibh 15 bhall (agus staon an RĂocht Aontaithe). Go dtĂ seo, maraĂodh nĂos mĂł na 29,000 PalaistĂneach in ionsaithe mĂleata Iosrael, de rĂ©ir Aireacht SlĂĄinte Gaza, a deir gur mnĂĄ agus leanaĂ a bhĂ i bhformhĂłr na dtaismeach.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an seachtĂș lĂĄ dĂ©ag de mhĂ Feabhra. Is mise SibĂ©al Dempsey.
DĂșirt Donald Trump go spreagfadh sĂ© an RĂșis ionsaĂ a dhĂ©anamh ar chomhghuaillithe NATO nĂĄr chomhlĂon a gcuid oibleagĂĄidĂ airgeadais. Mar thoradh ar na tuairimĂ seo bhĂ roinnt polaiteoirĂ sinsearacha agus oifigigh ar fud an domhain ag labhairt amach i gcoinne Trump. DĂșirt ardrĂșnaĂ NATO go bhfuil NATO fĂłs rĂ©idh agus in ann gach comhghuaillĂ a chosaint agus chuir sĂ© ina leith gur bhain Trump an bonn de rĂłl NATO trĂ bhonn a bhaint as creidiĂșnacht a dhĂspreagadh. Dâfhreagair Joe Biden freisin agus Ă© ag rĂĄ go raibh tuairimĂ Trump balbh, nĂĄireach agus contĂșirteach. Ag an am cĂ©anna, rinne Biden achainĂ ar PhoblachtĂĄnaigh chun bille a thabharfadh cĂșnamh eachtrach do thĂortha lena n-ĂĄirĂtear Iosrael agus an TĂ©avĂĄin a cheadĂș.
ThĂĄinig Coiste MeĂĄn an Oireachtais le chĂ©ile an tseachtain seo caite chun scannal leanĂșnach RTĂ a phlĂ©. Iarradh ar an Ard-StiĂșrthĂłir, Kevin Bakhurst, pacĂĄiste scoir conspĂłideach an phrĂomhoifigigh airgeadais a phlĂ©, rud a bhain lĂ©i a bheith Ăoctha ceithre chĂ©ad caoga mĂle euro. Labhair roinnt polaiteoirĂ, lena n-ĂĄirĂtear Mary Lou McDonald, a dĂșirt go raibh daoine ag vĂłtĂĄil lena gcosa gan an ceadĂșnas teilifĂse a Ăoc agus d'iarr arĂs go gcuirfĂ deireadh leis go hiomlĂĄn. BhĂ an ceoldrĂĄma bunaithe ar SheĂł na mBrĂ©agĂĄn ina ĂĄbhar plĂ© freisin, agus ceisteanna ag eascairt faoin gcaoi ar ceadaĂodh an tionscadal, a chaill dhĂĄ mhilliĂșn agus dhĂĄ chĂ©ad mĂle euro.
TĂĄ an grĂșpa rapcheoil Ăł BhĂ©al Feirste Kneecap ag cur an dlĂ ar RĂșnaĂ StĂĄit na RĂochta Aontaithe, Kemi Badenoch. Cheadaigh painĂ©al neamhspleĂĄch deontas arbh fhiĂș cĂșig mhĂle dhĂ©ag punt do Kneecap. Chuir rialtas na RĂochta Aontaithe bac ar an deontas, ĂĄfach, agus dĂșirt nach raibh siad ag iarraidh airgead poiblĂ a eisiĂșint do ghrĂșpa atĂĄ i gcoinne na RĂochta Aontaithe fĂ©in. TĂĄ cĂĄineadh dĂ©anta faoi Kneecap cheana ar nĂĄdĂșr conspĂłideach a gcuid amhrĂĄn agus fĂseĂĄn. DĂșirt siad gur iarracht rialtas na RĂocht Aontaithe iad a chur ina dtost an beart is dĂ©anaĂ seo. TĂĄ an deontas deartha chun ealaĂontĂłirĂ a chur chun cinn i margaĂ thar lear.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
comhghuaillĂ - ally
creidiĂșnacht - credibility
Coiste MeĂĄn an Oireachtais - Oireachtas Committee on Media
pacĂĄiste scoir - severance package
deontas - grant
cĂĄineadh - condemnation
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an deichiĂș lĂĄ de mhĂ Feabhra. Is mise Barra Mac Giolla AolĂĄin.
TĂĄ an t-iarThaoiseach agus iarcheannaire Fhine Gael John Bruton tar Ă©is bĂĄs a fhĂĄil i ndiaidh tinneas fada. Thug a chlann le fĂos i rĂĄiteas gur bhĂĄsaigh sĂ© go suaimhneach in OspidĂ©al PrĂobhĂĄideach an Mater i mBaile Ătha Cliath. Toghadh chun na DĂĄla den chead uair Ă© in 1969 agus bhĂ sĂ© ina Thaoiseach idir 1994 agus 1997 mar cheannaire ar chomhrialtas ilphĂĄirtĂ, ar a tugadh 'Comhrialtas Bogha Ceatha', in Ă©ineacht le PĂĄirtĂ an Lucht Oibre agus Daonlathas ClĂ©. BhĂ sĂ© lĂĄrnach i mbunĂș an phrĂłisis sĂochĂĄna sa Tuaisceart. I rĂĄiteas dĂșirt an Taoiseach reatha Leo Varadkar gur mĂ©ala mĂłr Ă© bĂĄs John Bruton dĂł fĂ©in go pearsanta. TĂĄ comhbhrĂłn dĂ©anta ag daoine Ă©agsĂșla ar fud na tĂre agus thar lear.
DâfhĂłgair PĂĄlĂĄs Buckingham go bhfuil ailse ar RĂ SĂ©arlas. Thug said le fios cĂșpla seachtain Ăł shin go raibh fadhb phrĂłstatach ag an RĂ ach nach raibh sĂ tromchĂșiseach. I ndiaidh scrĂșdaithe, ĂĄfach, fuarthas go bhfuil ailse air, ach nĂor fĂłgraĂodh go fĂłill cĂ©n cineĂĄl. DĂșirt PrĂomhaire na RĂochta Aontaithe Rishi Sunak go raibh brĂłn air faoi agus gur âthĂĄngthas uirthi go luathâ. I rĂĄiteas innĂ©, dĂșirt UachtarĂĄn na hĂireann MicheĂĄl D Ă hUiginn go bhfuil âan-bhrĂłn agus buairtâ air faoi dhiagnĂłis leighis an RĂ a chloisteĂĄil. TĂĄ SĂ©arlas chun sos a ghlacadh Ăłna chuid oibre agus cĂłir leighis ĂĄ cur air agus tuariscĂodh go raibh a mhac Harry fillte Ăł MheiriceĂĄ chun am a chaitheamh leis.
Rinne stoirm mharfach damĂĄiste ollmhĂłr in California agus ar chĂłsta thiar MheiriceĂĄ. Is Ă© seo an dara cĂłras aimsire taobh istigh de sheachtain, a tharla mar gheall ar fhĂ©inimĂ©an ar a dtugtar an âPineapple Expressâ. Is abhainn atmaisfĂ©arach Ă© an Pineapple Express, frasaĂocht a bheirtear trĂd an aer Ăł lĂĄr an AigĂ©in ChiĂșin. MaraĂodh ar a laghad triĂșr ag crainn ag titim, tuilte agus sciorradh lĂĄibe. De bharr na fearthainne ba mheasa a chonacthas riamh sa stĂĄt, dâfhĂłgair an gobharnĂłir staid Ă©igeandĂĄla in ocht gcontae. TĂĄ beagnach 40 milliĂșn duine ag maireachtĂĄil le folĂĄireamh tuilte. Thairg UachtarĂĄn na StĂĄt Aontaithe Joe Biden cuidiĂș Ăłn rialtas feidearĂĄlach.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
Comhrialtas Bogha Ceatha - Rainbow Coalition
Daonlathas Clé - Democratic Left
ailse - cancer
cĂłir leighis - treatment
frasaĂocht - precipitation
folĂĄireamh tuilte - flood warning
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an 3Ăș lĂĄ de mhĂ Feabhra. Is mise Niall Ă CuileagĂĄin.
Dheimhnigh an DUP go bhfillfeadh siad thar n-ais ar Stormont an tseachtain seo tar Ă©is margaidh a dhein siad le Rialtas na Breataine. NĂ raibh forais Stormont ina seasamh le dhĂĄ bhliain anuas Ăł tharraing an DUP amach astu mar gheall ar an margadh trĂĄdĂĄla dĂ©anta idir Rialtas na Breataine agus an tAontas Eorpach. DĂșirt ceannaire an DUP, Jeffrey Donaldson, go raibh sĂ© sĂĄsta go mbeadh âĂĄit Thuaisceart Ăireann sa RĂocht Aontaithe sĂĄbhĂĄilte de bharr a bhfuil geallta ag Rialtas na Breataineâ. De rĂ©ir an mhargaidh nua, beidh nĂos lĂș seiceĂĄlacha
custaim ar earraĂ a sheoltar Ăłn mBreatain agus a choinnĂtear sa Tuaisceart. Is cosĂșil go dtiocfaidh feisirĂ ThionĂłl Stormont le chĂ©ile DĂ© Sathairn agus go mbeidh Michelle OâNeill Ăł
Shinn FĂ©in ina CĂ©ad-Aire de bharr thorthaĂ an toghchĂĄin dheireanaigh. Seo an chĂ©ad uair a bheidh nĂĄisiĂșnaĂ ina ChĂ©ad-Aire Ăł bunaĂodh Tuaisceart Ăireann.
TĂĄ sĂ© deimhnithe ag an Aontas Eorpach âŹ50 billiĂșn breise a thabhairt don ĂcrĂĄin tar Ă©is cruinniĂș Ă©igeandĂĄla sa BhruisĂ©il an tseachtain seo. BhĂ PrĂomh-Aire na hUngĂĄire, Viktor OrbĂĄn, i gcoinne nĂos mĂł tacaĂochta a chur ar fĂĄil don ĂcrĂĄin roimh an Nollaig, ach dâathraigh sĂ© a mheon le linn an chruinnithe. Ba chĂłir go mbeadh gach cinneadh dĂ©anta dâaon ghuth san Aontas Eorpach agus mar sin, bhĂ fĂor-thĂĄbhachtacht ag baint le cinneadh OrbĂĄn. Beidh an t-airgead seo riachtanach don ĂcrĂĄin chun a seirbhĂsĂ agus a geilleagar a choinneĂĄil slĂĄn. TĂĄ gĂ©arghĂĄ le maoiniĂș ag an ĂcrĂĄin tar Ă©is dhĂĄ bhliain ag troid in aghaidh
fhĂłrsaĂ na RĂșise agus an mĂ©id dĂobhĂĄla atĂĄ dĂ©anta sa tĂr Ăł thosaigh an cogadh.
CeiliĂșradh LĂĄ FhĂ©ile BrĂde (nĂł Imbolc) DĂ©ardaoin agus beidh lĂĄ saoire bainc in Ăirinn DĂ© Luain, an dara huair riamh a bheidh lĂĄ saoire ann chun onĂłir a thabhairt don Naomh agus don mBandia. BhĂ an Taoiseach Leo Varadkar sa BhruisĂ©il an tseachtain seo, ĂĄit ar bhuail sĂ© le hUachtarĂĄn Pharlaimint na hEorpa, Roberta Metsola. Tar Ă©is a gcruinnithe, scrĂobh Metsola
teachtaireacht i nGaolainn ar na meĂĄin shĂłisialta inar ghuigh sĂ beannachtaĂ na FĂ©ile BrĂde ar mhuintir na hĂireann. Beidh roinnt imeachtaĂ ar siĂșl le linn an deireadh seachtaine chun ĂłmĂłs a dhĂ©anamh do BhrĂd: mar shampla, beidh mĂłrshiĂșl i gCluain DolcĂĄin DĂ© Domhnaigh ina mbeidh daoine glĂ©asta mar chleamairĂ agus mar BhrĂd, an Naomh agus an Bandia pĂĄgĂĄnach. Beidh oilithreacht go dtĂ Tobar BhrĂde, atĂĄ suite sa cheantar chomh maith, ar an Luan.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
margadh trĂĄdĂĄla - trade deal
CĂ©ad-Aire - First Minister
cruinniĂș Ă©igeandĂĄla - emergency meeting
geilleagar - economy
ĂłmĂłs - homage, respect
cleamairĂ - strawboys, biddy boys, mummers
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an seachtĂș lĂĄ is fiche de mhĂ EanĂĄir. Is mise Niall Ă Siadhail.
DĂ© hAoine, dâfhĂłgair an ChĂșirt BhreithiĂșnais IdirnĂĄisiĂșnta go gcaithfidh Iosrael cinntiĂș nach bhfuil cinedhĂothĂș ar siĂșl i StrĂĄice Gaza. De rĂ©ir an rialaithe, a tugadh sa HĂĄig innĂ©, tĂĄ ar Iosrael a dhĂcheall a dhĂ©anamh gan cinedhĂothĂș a ligean, agus gan fianaise gur tharla cinedhĂothĂș a scriosadh. CĂ© nĂĄr iarradh sos cogaidh orthu sa bhreithiĂșnas idirlinne seo, ciallaĂonn na tĂ©armaĂ a ĂșsĂĄideach go gceaptar go bhfuil sĂ© inchreidte go bhfuil cinedhĂothĂș tar Ă©is tarlĂș, rud a shĂ©anann na hIosraelaigh go lĂĄidir. Chuir ionadaithe Ăłn Afraic Theas, a thug an cĂĄs os comhair na CĂșirte, fĂĄilte roimh an bhreithiĂșnas, ach chĂĄin airĂ Ăł Iosrael cinneadh agus ĂșdarĂĄs na CĂșirte. Cumadh an CoinbhinsiĂșn um ChinedhĂothĂș sa bhliain 1948, de dheasca na n-ionsaithe uafĂĄsacha a rinneadh ar GhiĂșdaigh agus ar ghrĂșpaĂ eile le linn an Dara Cogadh Domhanda.
I gcĂșirt eile i Nua Eabhrac DĂ© hAoine, bronnadh $83.3m ar E Jean Carroll ina cĂĄs clĂșmhillte i gcoinne Donald Trump. TĂĄ sĂ le fĂĄil $18.3m mar chĂșiteamh as damĂĄistĂ, chomh maith le $65m mar chĂșiteamh pionĂłsach. NĂor ghlac Trump leis an bhreithiĂșnas, agus mhaĂgh sĂ© go raibh feachtas gĂ©arleanĂșna ar siĂșl. ScrĂobh Carroll alt don iris New York cĂșig bliana Ăł shin inar nocht sĂ gur Ă©ignigh Trump Ă sa bhliain 1996, agus ghlac giĂșirĂ© agus breitheamh leis go raibh na lĂomhaintĂ seo fĂor. NĂor chuir sin as do Trump, ĂĄfach, agus lean sĂ© ar aghaidh ag clĂșmhilleadh Carroll go minic.
TĂĄ an banna ceoil conspĂłideach Kneecap i ndiaidh gradam an lucht fĂ©achana a bhaint ag an fhĂ©ile scannĂĄn Sundance in Utah. Ba Ă© an chĂ©ad scannĂĄn Gaeilge a lĂ©irĂodh ag Sundance, agus rinneadh comparĂĄid leis an scannĂĄn Trainspotting i lĂ©irmheas amhĂĄin i MeiriceĂĄ. Cheannaigh Sony Picture Classics na cearta chun an scannĂĄn a dhĂĄileadh i MeiriceĂĄ Thuaidh, MeiriceĂĄ Theas, an Eoraip agus sa MheĂĄnoirthear. TĂĄ an banna conspĂłideach as na tagairtĂ a dhĂ©anann siad do dhrugaĂ agus do chĂșrsaĂ polaitĂochta i dTuaisceart Ăirinn, ach ag an am chĂ©anna tĂĄ sĂ© ĂĄitithe acu nach bhfuil aon teachtaireacht sheicteach ina gcuid ceoil.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
breithiĂșnas idirlinne - interim judgement
inchreidte - plausible
cĂĄs clĂșmhillte - defamation case
feachtas gĂ©arleanĂșna - witch hunt
gradam an lucht féachana - the audience award
teachtaireacht sheicteach - sectarian message
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an fichiĂș lĂĄ de mhĂ EanĂĄir. Is mise Gwyneth Nic AidicĂn NĂ Loingsigh.
ThĂłg an Aifric Theas cĂĄs roimh an gCĂșirt BhreithiĂșnais IdirnĂĄisiĂșnta ag lĂomhain gur cinedhĂothĂș atĂĄ ar siĂșl ag Iosrael i nGaza. Chualathas an cĂĄs i gcĂșirt sa HĂĄig an tseachtain seo caite. Sa tuarascĂĄil, atĂĄ 84 leathanach i bhfad, mhaĂgh an Aifric Theas go bhfuil an Iosrael ciontach âdâiarracht grĂșpa nĂĄisiĂșnta, eitneach nĂł reiligiĂșnach a scriosadh i bpĂĄirt nĂł san iomlĂĄn" faoin gCoinbhinsiĂșn um ChinedhĂothĂș 1948. DhiĂșltaigh Iosrael na hĂ©ileamh go lĂĄidir. Is dĂłcha go dtĂłgfaidh sĂ© blianta chun cinneadh ar an gcĂșiseamh a fhĂĄil sa chĂșirt. Mar sin, dâiarr an Aifric Theas ar an CBI roinnt beart sealadach a thĂłgĂĄil, an chĂ©ad cheann chun âstad lĂĄithreach a chur ar oibrĂocht mhĂleata Iosrael in agus i gcoinne Gazaâ. DâĂĄitigh dlĂodĂłir ar son Iosrael nach raibh aon bhunĂșs dlĂ ag an mbeart agus go bhfĂĄgfadh sĂ© Hamas saor le gnĂomhĂș. I gcinneadh conspĂłideach, dhiĂșltaigh rialtas na hĂireann tacaĂocht a thabhairt don Aifric Theas sa chĂĄs ach tĂĄ abhcĂłide Ăireannach, Blinne NĂ GhrĂĄlaigh, ag dĂ©anamh ionadaĂocht ar son na hAifrice Theas. Rinne sĂ cur sĂos sa chĂșirt ar an âuafĂĄs de chinedhĂothĂș i gcoinne mhuintir na PalaistĂneâ. In 2021 bhĂ Blinne NĂ GhrĂĄlaigh ina habhchĂłide nuair a fuair Conradh na Gaeilge i Londain an deis idirghabhĂĄil a dhĂ©anamh san achomharc i gcĂĄs chlann Margaret Keane, nĂĄr bhfuair cead teachtaireacht Ghaeilge ar leac uaighe a mĂĄthair. BhĂ an bua acu san achomharc.
Fuair nĂos mĂł nĂĄ 21,000 saorĂĄnach Ăireannach VĂosa Saoire Oibre na hAstrĂĄile idir mĂ IĂșil 2022 agus mĂ na Bealtaine 2023 de rĂ©ir figiĂșirĂ a d'fhoilsigh an Roinn GnĂłthaĂ Baile san AstrĂĄil. Sin an
lĂon is airde a taifeadadh le 16 bliana ar a laghad. ArdĂș 105% atĂĄ i gceist i gcomparĂĄid leis an mbliain roimhe, ach bhĂ laghdĂș ar na figiĂșirĂ i rith na paindĂ©ime. Le haghaidh comparĂĄide, deonaĂodh 11,077 vĂosa i rith na trĂ©imhse cĂ©anna idir 2018 agus 2019, roimh na paindĂ©ime. NĂ fhacthas an mĂ©id seo eisimirce Ăł ard an chĂșlaithe eacnamaĂochta in 2008 agus deir saineolaithe go bhfuil siad ag tnĂșth le nĂos mĂł daoine fĂłs ag lorg vĂosa i mbliana, agus tuarastail nĂos airde agus caighdeĂĄn maireachtĂĄla nĂos fearr san AstrĂĄil ag mealladh daoine Ăłga Ăł Ăirinn.
In 2023 mheall TG4 an sciar is mĂł den lucht fĂ©achana nĂĄisiĂșnta don chainĂ©al Ăł bhĂ 2009 ann. BhĂ 2.09% den lucht fĂ©achana in Ăirinn ag TG4 anuraidh, ardĂș Ăł 1.96% an bhliain roimhe agus an cĂ©atadĂĄn is mĂł Ăł 2009, nuair a bhain siad 2.6% den lucht fĂ©achana amach. 2023 san ĂĄireamh, ba Ă© an ceathrĂș bliain leanĂșnach inar thĂĄinig ardĂș ar chĂ©atadĂĄn den lucht fĂ©achana a bhĂ ag an gcainĂ©al. Ba Ă© TG4 an seachtĂș cainĂ©al is mĂł sa tĂr Ăł thaobh lucht fĂ©achana de in 2023 fosta. Maidir leis na figiĂșirĂ atĂĄ foilsithe ag TG4 dâfhĂ©ach 3.67 milliĂșin daoine ar TG4 i rith na bliana. BhĂ mĂ na Nollag ar an mĂ is rathĂșla don chainĂ©al agus mheall an Cluiche Ceannais na Sraithe Peile idir Gaillimh agus Maigh Eo, an lĂon is mĂł daoine ag TG4 in 2023. Seoladh cainĂ©al nua do phĂĄistĂ âCĂșla4â anuraidh agus dĂșirt Ard-StiĂșirthĂłir TG4 Alan Esslemont go raibh an-bhliain acu in 2023.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
CoinbhinsiĂșn um ChinedhĂothĂș 1948 - Genocide Convention 1948
idirghabhĂĄil - intervention
achomharc - appeal
ard an chĂșlaithe eacnamaĂochta - the height of the recession
caighdeĂĄn maireachtĂĄla - quality of life
lucht féachana - audience
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an trĂĂș lĂĄ dĂ©ag de mhĂ EanĂĄir. Is mise SiubhĂĄn Nic Amhlaoibh.BhĂ an bhliain seo caite ar an bhliain ba theo ar an taifead, a deir seirbhĂs athraithe aerĂĄide an Aontais Eorpaigh. Nochtaigh figiĂșirĂ nua go raibh an teas domhanda gar do 1.5°C os cionn an leibhĂ©il a bhĂ ann sa saol rĂ©amhthionsclaĂoch de dheasca athrĂș aerĂĄide. Deir lucht eolaĂochta SheirbhĂs Athraithe AerĂĄide Copernicus gur dĂłcha go sĂĄrĂłfar an 1.5 Celsius sa bhliain 2024. BhĂ an bhliain 2023 1.48C nĂ ba theo nĂĄ an meĂĄn fadtĂ©armach agus bhĂ an mheĂĄnteocht in 2023 0.17C nĂ b'airde nĂĄ mar a bhĂ in 2016, an bhliain ba mheasa Ăł thaobh an teasa dhomhanda roimhe seo. TĂĄ figiĂșr na bliana seo caite cĂłngarach don sprioc a comhaontaĂodh i bPĂĄras in 2015 â go gcaithfĂ an teas domhanda a choimeĂĄd faoi bhun 1.5 Celsius. Deir lucht na heolaĂochta go gcaithfidh tĂortha imeacht Ăł bhreoslaĂ iontaise lĂĄithreach bonn mĂĄ tĂĄthar chun an tubaiste a sheachaint. MĂĄ fhanann cĂșrsaĂ mar atĂĄ, deir na NĂĄisiĂșin Aontaithe gur tĂ©amh 3 cĂ©im Celsius atĂĄ i ndĂĄn dĂșinn agus gur âtubaiste aerĂĄideâ an toradh a bheadh air sin.
TĂĄ cainteoirĂ laethĂșla Gaeilge ina mionlach i mbeagnach 90% de na ceantair Ghaeltachta. LĂ©irĂonn anailĂs atĂĄ dĂ©anta ag Tuairisc ar fhigiĂșirĂ an daonĂĄirimh nua, nach bhfuil cainteoirĂ laethĂșla Gaeilge ina dtromlach ach in 20 den bhreis is 150 toghroinn Ghaeltachta sa stĂĄt. De rĂ©ir na hanailĂse, nĂl oiread is toghroinn amhĂĄin sa Ghaeltacht ina labhraĂonn nĂos mĂł nĂĄ dhĂĄ thrian den phobal an Ghaeilge gach lĂĄ taobh amuigh den chĂłras oideachais. Is Ă© atĂĄ i gceist le cainteoirĂ laethĂșla Gaeilge san anailĂs seo nĂĄ daoine atĂĄ trĂ bliana dâaois nĂł os a chionn a labhraĂonn Gaeilge gach lĂĄ lasmuigh den chĂłras oideachais, an tslat tomhais is cruinne ar staid na teanga i measc an phobail. Idir DaonĂĄireamh 2016-2022, thĂĄinig laghdĂș ar chĂ©atadĂĄn na gcainteoirĂ laethĂșla Gaeilge in 82 de na toghranna sin, beagĂĄn os cionn a leath. ThĂĄinig ardĂș ar lĂon na gcainteoirĂ laethĂșla idir 2016-2022 i 32 toghroinn Ghaeltachta agus mar a chĂ©ile a bhĂ an cĂ©atadĂĄn cainteoirĂ laethĂșla sa 39 toghroinn eile. De rĂ©ir DhaonĂĄireamh 2016, bhĂ trĂ thoghroinn in iardheisceart Chonamara â Garmna (TĂr an Fhia agus Leitir MeallĂĄin), Leitir MĂłir, agus Loch na Scainmhe (Carna agus Cill ChiarĂĄin) â ina raibh breis is dhĂĄ thrian den phobal ina gcainteoirĂ laethĂșla Gaeilge. Ba iad na trĂ cheantar ba lĂĄidre sa stĂĄt Ăł thaobh cĂ©atadĂĄn na gcainteoirĂ laethĂșla Gaeilge de ach fĂĄgann an laghdĂș ar lĂon na gcainteoirĂ sna trĂ cheantar Ăł shin nach bhfuil aon toghroinn sa tĂr ina bhfuil beirt as gach triĂșr inti ina gcainteoirĂ laethĂșla Gaeilge.
Sa RĂocht Aontaithe, tĂĄ iar-cheannasaĂ Oifig an Phoist Paula Vennells ag tabhairt a CBE ar ais lĂĄithreach tar Ă©is di dul i ngleic le brĂș mĂ©adaithe faoi scannal Horizon IT. IonchĂșisĂodh nĂos mĂł nĂĄ 700 fo-mhĂĄistrĂ poist bunaithe ar shonraĂ Ăł bhogearraĂ lochtacha Horizon idir 1999 agus 2015. Chuaigh roinnt daoine chun prĂosĂșin mar gheall ar chuntasaĂocht bhrĂ©agach agus gadaĂocht, agus bhĂ go leor scriosta Ăł thaobh airgid de. ShĂnigh nĂos mĂł nĂĄ milliĂșn duine achainĂ ag iarraidh go ndĂ©anfaĂ an CBE a bhaint de Ms Vennells i ndiaidh chlĂĄr teilifĂse ITV a thĂĄinig amach ag tĂșs na mĂosa. I rĂĄiteas, dĂșirt Ms Vennells, a bhĂ ina prĂomhfheidhmeannach ar Oifig an Phoist idir 2012 agus 2019, gur "Ă©ist sĂ" leis na fo-mhĂĄistrĂ poist agus le daoine eile ag iarraidh uirthi a CBE a thabhairt ar ais. âTĂĄ fĂor-bhrĂłn orm as an lĂ©irscrios a rinneadh do na fo-mhĂĄistrĂ poist agus dĂĄ dteaghlaigh, a raibh a saol strĂłicthe as a chĂ©ile de bharr iad a bheith cĂșisithe go mĂcheart agus iad a ionchĂșiseamh go mĂcheart mar thoradh ar chĂłras Horizon.â*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
rĂ©amhthionsclaĂoch - pre-industrial
i ndĂĄn dĂșinn - in store for us
toghroinn - electoral division
céatadån - percentage
fo-mhĂĄistrĂ poist - sub-postmasters
stróicthe as a chéile - ripped apart
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an sĂ©Ăș lĂĄ de mhĂ EanĂĄir. Is mise GrĂĄinne NĂ BhrosnachĂĄin.
Ar LĂĄ Caille, bhuail crith talĂșn cĂłsta thiar na SeapĂĄine agus fuair 48 duine bĂĄs. Faoi lĂĄthair tĂĄ na hĂșdarĂĄis ag cuardach a huile daoine atĂĄ faoin smionagar agus foirgnimh tite anuas agus trĂ thine. Sa chathair Ishikawa a bhĂ eipealĂĄr an chreatha talĂșn a chur comhartha rabhaidh go dtarlĂłdh sĂșnĂĄmaĂ. Deineadh aslonnĂș ar na daoine as an gceantar agus bhĂ gearradh cumhachta in ĂĄiteanna. Tar Ă©is na gcreathanna, tharla tine mhĂłr in Wajima. Toisc go raibh an crith talĂșn 7.5 ar an scĂĄla dĂ©ine sheismeach, cuireadh comhartha rabhaidh faoi shĂșnĂĄmaĂ amach chomh fada le hOirthear na RĂșise. Ach an lĂĄ dĂĄr gcionn bhaineadar Ă© mar nĂor dhein an crith talĂșn na tonnta chomh hard is a cheapadar. TĂĄ na gardaĂ, comhraiceoirĂ dĂłiteĂĄin agus fĂłrsaĂ cosanta ag measĂșnĂș an damĂĄiste atĂĄ deĂĄnta. In aerphort Haneda, bhuail AerlĂne na SeapĂĄine agus eitleĂĄn de chuid na ngardaĂ cĂłsta i gcoinne a chĂ©ile. BhĂ na gardaĂ cĂłsta ag tabhairt earraĂ go dtĂ an ceantar a bhuail an crith talĂșn. ThĂĄinig 379 duine slĂĄn as AerlĂne na SeapĂĄine a chuaigh trĂ thine ar an rĂșidbhealach ach fuair cĂșigear bĂĄs ar eitleĂĄn na ngardaĂ costa.
Ag orĂĄid OĂche Chinn Bliana, dâfhĂłgĂĄir BanrĂon na Danmhairge Margrethe a dĂł go mbeidh sĂ ag tabhairt suas na corĂłnach ar an 14Ăș lĂĄ de mhĂ EanĂĄir. Deineadh banrĂon di 52 bliain Ăł shin nuair a cailleadh a hathair RĂ Frederik IX in 1972. DĂșirt sĂ go mbeidh a mac Prionsa Frederick ag teacht i gcorĂłin. Ag 83 bliain, is Ă an bhanrĂon is sine atĂĄ gnĂomhach san Eoraip faoi lĂĄthair. Tar eis obrĂĄid a bhĂ aici ar a droim, bhĂ sĂ ag cuimhneamh ar an todhchaĂ agus ar an gcĂșram a thabhairt don chĂ©ad ghlĂșin eile. Beidh Frederick ina rĂ ar an Danmhairg, ar an nGraonlainn agus ar OileĂĄin FharĂł. Beidh a bhean chĂ©ile Mary, a rugadh san AstrĂĄil, mar bhanrĂon aige.
Baineadh Ă©acht amach sna cluichĂ dairteanna nuair a dâĂ©irigh leis an dĂ©agĂłir Luke Littler ĂĄit a bhaint amach i gCluiche Ceannais Chraobh an Domhain i bPĂĄlĂĄs Alexandra i dtuaisceart Londan. Ba Ă© an chĂ©ad uair riamh a bhĂ duine chomh Ăłg chomh fada ar aghaidh sa chomĂłrtas. BhĂ Littler ag imirt i gcoinne Luke Humphries, a bhĂ sa triĂș hĂĄit i rangĂș ChorporĂĄid PhroifisiĂșnta na nDairteanna. Ag an gcluiche ceannais, bhĂ Littler ceithre sheit go dhĂĄ sheit chun tosaigh ach fuair Humphries an lĂĄmh in uachtar air nuair a dâĂ©irigh leis 7 seit go 4 sheit a aimsiĂș agus an comĂłrtas a bhuachtaint. Dâardaigh sĂ© go huimhir a haon sa rangĂș tar Ă©is an chraobhchomĂłrtais. Fuair Humphries duais ÂŁ500,000 agus bhuaigh Littler ÂŁ200,000. Beidh an bheirt imreoirĂ ag glacadh pĂĄirt i bprĂomhshraith na ndairteanna i mbliana.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
LĂĄ Caille - New Year's Day
eipealĂĄr - epicentre
corĂłin - crown
an todhchaĂ - the future
rangĂș - ranking
prĂomhshraith - premier league
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an 30 lĂĄ de mhĂ na Nollag. Is mise Alanna NĂ GhallachĂłir.
MaraĂodh nĂos mĂł nĂĄ 200 duine le buillĂ Iosraelacha le linn 24 uair i lĂĄr na seachtaine, de rĂ©ir na Roinne SlĂĄinte atĂĄ faoi riarachĂĄn Hamas. DĂșirt an Roinn SlĂĄinte go raibh lĂon na bPalaistĂneach maraithe sa chogadh go dtĂ seo ag nĂos mĂł nĂĄ 21,000 duine â beagnach 1% de dhaonra na PalaistĂne. TĂĄ eagla ann go bhfuil na mĂlte duine slogtha nĂł caillte faoi na fothracha go fĂłill. DâfhĂłgair Iosrael go mairfidh an cogadh in aghaidh Hamas mĂonna fĂłs, agus Ă© ag leathnĂș a ionsaĂ talĂșn go campaĂ dĂdeanaithe PalaistĂneacha i lĂĄr Gaza.
DĂșirt Feidhmeannacht na SeirbhĂse SlĂĄinte go raibh mĂ©adĂș iontrĂĄlacha ospidĂ©il mar gheall ar ardĂș âan-ghĂ©arâ i lĂon na gcĂĄsanna covid agus fliĂș. TĂĄ Feidhmeannacht na SeirbhĂse SlĂĄinte ag feiceĂĄil mĂ©adĂș na ndaoine a bhfuil tinneas riosprĂĄide orthu ag freastal ar rannĂłga Ă©igeandĂĄla. Chonacthas 538 duine le fliĂș agus 282 duine le covid sna seomraĂ Ă©igeandĂĄla â ardĂș Ăł 312 le fliĂș agus 144 le covid an tseachtain seo caite. DĂșirt an DochtĂșir Ăamonn OâMoore, StiĂșrthĂłir na hOifige NĂĄisiĂșnta um Chosaint SlĂĄinte, âTĂĄ an t-athraitheach nua JN.1 ag teacht ina phrĂomh-thrĂ©ithchineĂĄl gan mhoill.â
De rĂ©ir DhaonĂĄireamh 2022, fĂ©adann 1/10 duine an Ghaeilge a labhairt go han-mhaith, agus fĂ©adann 32% Ă a labhairt go maith. Sa phobal atĂĄ thar trĂ bliana dâaois, fĂ©adann beagnach 1.9 milliĂșn daoine an Ghaeilge a labhairt, mĂ©adĂș os cionn 6% nĂł 112,500 Ăł tharla an DaonĂĄireamh in 2016. Is iad na ceantracha ina bhfuil an lĂon is mĂł cainteoirĂ laethĂșla An Bun Beag i nDĂșn na nGall agus An CheathrĂș Rua i gConamara. TaispeĂĄnann na figiĂșirĂ go bhfuil 106,000 daoine ag cur fĂșibh i gceantracha Gaeltachta in AibreĂĄn 2022, ardĂș 7% nĂł 6,600 daoine i gcomparĂĄid le AibreĂĄn 2016.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
fothracha - ruins
campaĂ dĂdeanaithe - refugee camps
iontrålacha ospidéil - hospital admissions
tinneas riosprĂĄide - respiratory illness
rannĂłga Ă©igeandĂĄla - emergency departments
DaonĂĄireamh - Census
-
Nuacht Mhall. PrĂomscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an trĂĂș lĂĄ is fiche de mhĂ na Nollag. Is mise OisĂn Mac Conamhna.
Scoilteadh screamh an domhain san Ăoslainn an tseachtain seo, agus bhrĂșcht bolcĂĄn nua san ĂĄit, in aice leis an mbaile Grindavik ar leithinis Reykjanes. RĂ©abadh gĂĄg de thrĂ chilimĂ©adar go leith sa screamh, ĂłnĂĄr thĂĄinig laibhe ag rĂĄta thart ar chĂ©ad nĂł dhĂĄ chĂ©ad mĂ©adar ciĂșbach sa soicind ar dtĂșs. Tharla an brĂșchtadh tar Ă©is na mĂlte crith talĂșn, agus bhĂ gach duine de mhuintir Grindavik bogtha amach as an gceantar cheana. Is minic a chuir brĂșchtaĂ bolcĂĄin san Ăoslainn isteach ar Ăirinn san am atĂĄ thart, Ăł thagairtĂ do âshneachta nimhneachâ sna hAnnĂĄla, go 2010 nuair a phlĂ©asc an bolcĂĄn Eyjafjallajökull agus chuir a scamall luatha stop le haerthaisteal ar feadh breis agus seachtain. An babhta seo, toisc nach bhfuil an bolcĂĄn nua faoi oighearshruth, nĂl baol mĂłr ann faoi lĂĄthair go nginfidh sĂ© scamall mĂłr luatha.
TĂĄ an comhlacht Primark tar Ă©is leithscĂ©al a ghabhĂĄil as rĂĄ le fostaĂ dĂĄ gcuid nĂĄr chĂłir di geansaĂ Nollag a chaitheamh ar a raibh âNollaig Shonaâ scrĂofa as Gaeilge. DĂșirt Primark nach raibh aon pholasaĂ acu i gcoinne na Gaeilge ar Ă©adaĂ fostaithe. BhĂ an fostaĂ ag obair i siopa ar an Ascaill RĂoga i mBĂ©al Feirste, agus tuairiscĂtear gur dĂșradh lĂ©i go raibh seans ann go gcuirfeadh an Ghaeilge olc ar dhaoine Ă©agsĂșla, agus freisin go mbeadh cead aicĂ eadaĂ a raibh rĂĄiteas SpĂĄinnise orthu a chaitheamh, acht go raibh cosc ar an nGaeilge. DĂșirt Primark go bhfuil sĂ© i gceist acu ionad oibre ionchuimsitheach a bheith ann.
Tharla grianstad an gheimhridh an tseachtain seo, DĂ©ardaoin. ThĂĄinig slua ar maidin chun Ă©irĂ na grĂ©ine a fheiceĂĄil ag SĂ BhrĂș na BĂłinne. BhĂ buĂon beag daoine ĂĄdhĂșla taobh istigh den SĂ fĂ©in, agus iad ag fanacht leis an gcĂ©ad gha solais a fheiceĂĄil ag taitneamh trĂ bhosca dĂn an tSĂ isteach sa seomra adhlactha. Faraor, bhĂ scamaill Ăsle ar fhĂor na spĂ©ire, agus nĂor bhris an ghrian amach go dtĂ a ceathrĂș uair a' chloig tar Ă©is a hĂ©irĂ, am a bhĂ rĂłdhĂ©anach chun an seomra adhlactha a shoilsiĂș. Mar sin fĂ©in, shroich an solas an pasĂĄiste, agus dar le Laura Dillon agus le Juan Farado, beirt de bhuaiteoirĂ an chrannchuir chun a bheith istigh sa SĂ, bhĂ sĂ© an-draĂochtĂșil.
*
GLUAIS
screamh - crust
gĂĄg - fissure
oighearshruth - glacier
ionchuimsitheach - inclusive
bosca dĂn - roof box
seomra adhlactha - burial room
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Cuirfear iar-shaighdiĂșir Briotanach ar a thriail as dhĂĄ dhĂșnmharĂș agus cĂșig iarracht ar dhĂșnmharĂș ar Dhomhnach na Fola. TĂĄ sĂ© cĂșisithe i ndĂșnmharĂș William McKinney agus James Wray i nDoire ar an 30 EanĂĄir 1972. Chuir dearthĂĄir William McKinney, Mickey McKinney, fĂĄilte roimh an gcinneadh SaighdiĂșir F a chur chun trialach, agus dĂșirt go raibh sĂ© i bhfad ag teacht. Scaoileadh 13 dhuine marbh agus gortaĂodh 15 eile ar a laghad nuair a thosaigh baill de Reisimint PharaisiĂșit Arm na Breataine ag lĂĄmhach ar agĂłideoirĂ cearta sibhialta ar Thaobh an Bhogaigh breis is 51 bliain Ăł shin. FoilsĂodh tuarascĂĄil Saville, a chruthaigh go raibh an locht ar na saighdiĂșirĂ Briotanacha, sa bhliain 2010, ach nĂor cuireadh duine ar bith chun trialach chuige seo. NĂl dĂĄta don triail socraithe fĂłs.
Den chĂ©ad uair riamh, dâaontaigh na NĂĄisiĂșn Aontaithe glao ar aistriĂș Ăł bhreoslaĂ iontaise agus dul i ngleic leis an bprĂomhchĂșis taobh thiar den athrĂș aerĂĄide. De rĂ©ir an chomhaontaithe, geallann an 200 tĂr a ghlacann leis an mĂ©id breoslaĂ iontaise a dhĂłnn siad a laghdĂș de rĂ©ir a chĂ©ile nĂł Ă©irĂ as breoslaĂ iontaise de rĂ©ir a chĂ©ile. DĂșirt Aire Comhshaoil na hĂireann, Eamon Ryan, gur lĂ©irigh an comhaontĂș gur fĂ©idir le nĂĄisiĂșin âaontĂș fĂłsâ agus oibriĂș le chĂ©ile i ndomhan atĂĄ roinnte agus ag cogadh. ChĂĄin ionadaithe eile an margadh mar rud atĂĄ rĂł-lag, agus dĂșirt UachtarĂĄn COP 28, atĂĄ ina phrĂomhfheidhmiĂșchĂĄn i gcomhlacht nĂĄisiĂșnta ola agus gĂĄis Aontas na nĂimĂrĂochtaĂ Arabacha, go leanfaidh an comhlacht sin ar aghaidh le hinfheistĂocht i mbreoslaĂ iontaise.
TĂĄthar ag sĂșil go dtabharfar borradh mĂłr airgid do chluichĂ Gaelacha tar Ă©is an tsĂntiĂșs is dĂ©anaĂ Ăłn mbilliĂșnaĂ Luimnigh JP McManus. ThĂĄinig sĂ© chun solais maidin DĂ©ardaoin go bhfuil McManus, atĂĄ ag tacĂș le CLG le fada an lĂĄ, le âŹ1 milliĂșn a bhronnadh ar gach contae in Ăirinn, le dĂĄileadh go cothrom ar eagraĂochtaĂ CLG, LGFA agus CamĂłgaĂochta. DĂșirt cathaoirleach CLG Luimnigh SĂ©amus McNamara gur âdeontas thar a bheith flaithiĂșilâ a bhĂ ann. TĂĄ daoine eile, ĂĄfach, tar Ă©is labhairt amach faoi chĂĄs cĂĄnach McManus, a ritheann a ghnĂł Ăłn EilvĂ©is. âTrĂd an daonchairdeas is fĂ©idir leat na tionscadail is fearr leat a mhaoiniĂș,â a dĂșirt Jennifer Whitmore TD de chuid na nDaonlathaithe SĂłisialta, âAch is Ă© an cuspĂłir a bhaineann le cĂĄin a Ăoc nĂĄ Ăoc as bunseirbhĂsĂ poiblĂ, rudaĂ amhail sĂ©arachas, seirbhĂsĂ uisce, oideachas agus slĂĄinte, bâfhĂ©idir nach bhfuil siad chomh mealltach mar bheart caidreamh poiblĂ ach a bhfuil an tĂr ĂĄ rith orthu.*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
dĂșnmharĂș - murder
agĂłideoirĂ cearta sibhialta - civil rights protestors
roinnte - divided
prĂomhfheidhmiĂșchĂĄn - chief executive officer
daonchairdeas - philanthropy
séarachas - sewerage
-
Nuacht Mhall. PrĂomhscĂ©alta na seachtaine, lĂ©ite go mall.
*
Inniu an naoĂș lĂĄ de mhĂ na Nollag. Is mise SibĂ©al Dempsey.
Labhair Boris Johnson ag fiosrĂșchĂĄn Covid na RĂochta Aontaithe DĂ© CĂ©adaoin. DĂșirt sĂ© go raibh brĂłn mĂłr air as an bpian agus as an bhfulaingt a tharla le linn na paindĂ©ime. DĂșirt sĂ© nach raibh sĂ© cinnte an de thoradh chinntĂ an rialtais a bhĂ an lĂon bĂĄsanna Covid nĂos airde nĂĄ mar is gĂĄ ach go mbâfhĂ©idir gur bhrĂșigh an rialtas rĂłdhian chun daoine a spreagadh ar ais chuig an oifig tar Ă©is na dianghlasĂĄla. DhiĂșltaigh sĂ© freisin dâĂ©ilimh go raibh fadhb ag baint leis an gcultĂșr ag Downing Street, agus dĂșirt go raibh fadhbanna ann Ăł am go chĂ©ile ach nach raibh aon olc ann. DĂșirt sĂ© nach fĂ©idir leis a mhĂniĂș cĂ©n fĂĄth a ndeachaigh roinnt teachtaireachtaĂ WhatsApp ar iarraidh Ăłna sheanfhĂłn, ach deir sĂ© nĂĄr scrios seisean iad. ThĂĄinig gĂĄrtha magaidh Ăłn lucht agĂłide agus Ă© ag fĂĄgĂĄil an fhiosrĂșchĂĄin.
ThĂĄinig roinnt gnĂłlachtaĂ meĂĄn sĂłisialta, lena n-ĂĄirĂtear Google, TikTok agus Meta, os comhair an Oireachtais DĂ© CĂ©adaoin chun ceisteanna a fhreagairt faoina bhfreagairt ar chĂrĂ©ibeacha Bhaile Ătha Cliath. DĂșirt ionadaĂ Ăł TikTok, mar shampla, gur ghnĂomhaigh sĂ© a phrĂłtacail um bainistiĂș gĂ©archĂ©ime chun scaipeadh na mĂfhaisnĂ©ise a chosc. Mar sin fĂ©in theip ar X, ar a dtugadh Twitter roimhe seo agus atĂĄ faoi ĂșinĂ©ireacht Elon Musk anois, a bheith i lĂĄthair. Bhain na ceisteanna le hĂ©ilimh gur scaipeadh faisnĂ©is bhrĂ©agach agus glaonna forĂ©igin go tapa ar an ardĂĄn roimh na cĂrĂ©ibeacha agus lena linn. Tharla sĂ© seo in ainneoin iarratais Ăł na GardaĂ. Mar fhreagra air sin, mhaĂgh X nach ndearna na GardaĂ teagmhĂĄil fhoirmiĂșil leis go dtĂ laethanta i ndiaidh na gcĂrĂ©ibeacha agus thairg sĂ© freagra a thabhairt trĂ litir nĂł le linn seisiĂșn prĂobhĂĄideach ina ionad sin.
D'fhreastail ionadaithe Ăł bheagnach dhĂĄ chĂ©ad tĂr ar COP 28 an tseachtain seo in Dubai. PhlĂ©igh siad topaicĂ a bhaineann leis an timpeallacht, lena n-ĂĄirĂtear an chaoi a bhfuil ag Ă©irĂ leo i gcomparĂĄid leis na spriocanna a bhĂ acu roimhe seo, agus pleananna don todhchaĂ. Dâiarr Mary Robinson, iarUachtarĂĄn na hĂireann, go gcuirfĂ deireadh le breoslaĂ iontaise de rĂ©ir a chĂ©ile, tar Ă©is dâuachtarĂĄn COP 28 a rĂĄ lĂ©i nach raibh aon eolas ar fĂĄil ina ndeirtear go mbainfeadh sĂ© aon phonc a cĂșig chĂ©im celsius amach. Chomh maith le bheith ina uachtarĂĄn ar an gcruinniĂș mullaigh, tĂĄ sĂ© ina phrĂomhfheidhmeannach ar chuideachta ola stĂĄit Aontas na nĂimĂrĂochtaĂ Arabacha freisin. TĂĄ an LĂonra um GhnĂomhaĂocht AerĂĄide, an comhrialtas is mĂł ar domhan dâeagraĂochtaĂ neamhrialtasacha aerĂĄide, tar Ă©is aird a tharraingt ar an lĂon brĂșstocairĂ breosla iontaise a dâfhreastail ar an gcruinniĂș mullaigh i mbliana.
*
LĂ©irithe ag Conradh na Gaeilge i Londain. TĂĄ an script ar fĂĄil i d'aip phodchraolta.
*
GLUAIS
fiosrĂșchĂĄn - inquiry
gĂĄrtha magaidh - jeers
bainistiĂș gĂ©archĂ©ime - crisis management
faisnéis bhréagach - false information
ionadaithe - representatives
brĂșstocairĂ breosla iontaise - fossil fuel lobbyists
- Mehr anzeigen